strona0034 (3)

W6 Maria Zebrowska I Zofia Bobaku

ków skupiają się na zagadnieniach rozwoju procesów spostrzegania i mechanizmach ich kształtowaniu się. Wyniki licznych pomysłowych badań eksperymentalnych, wykazujące między innymi, że możno wpływać na rozwój spostrzegania, podobnie jak innych procesów psychicznych, przez odpowiednie organizowanie działań dziecka i jego doświadczeń społecznych, przedstawiono w trzech poważnych monografiach ^,M.

Nad problematyką rozwoju myślenia u małych dzieci pracuje równie A od wielu lat w Leningradzie A. A. Lublinska (uczennica S. L. Hu binsztejna), zwracając, podobnie jak i inni uczeni radzieccy, specjalną uwagę na rolę mowy i działania w kształtowaniu m y ś lenia. Lublinska jest autorką wielu rozpraw szczegółowych z tego zakresu, jak również podręczników, które zawierają systematyczne zestawienie i uogólnienie (podobnie jak Psychologia dziecka D. B. Elkonlni z 1960 r.) badań radzieckich nad rozwojem dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym^1W.

W latach czterdziestych i pięćdziesiątych specjalne badania poświęcono rozwojowi mowy dziecka, m.in. jej powstawaniu i kształtowaniu Nią w pierwszych latach życia (N. Ch. S z w a c z k i n, E. N. Kawierlnu, F. I. F r a d k i n a i in.) oraz opanowywaniu przez dzieci formalnej struli tury języka. Liczne badania nad opanowywaniem pojęć i operacji grama tycznych oraz kształtowaniem działań ortograficznych prowadzili między innymi: D. N. Bogojawlenski i S. F. Żuj ko w, podsumowują Je w latach sześćdziesiątych w większych zbiorach i monografiach ^,l\

Oprócz licznych badań nad rozwojem pamięci, myślenia i mowy w ich ścisłym związku z działaniem dziecka, z których tylko część mogliśmy zasygnalizować, prowadzone są szeroko badania nad wieloma innymi aspektami i funkcjami rozwoju.

Warto tu wspomnieć np. o badaniach nad rozwojem i teorią zabawy; datują się one od pierwszych krytyk różnych teorii psychologów zachód dirtieJ dotzkolnogo toozratła. Razwitije poznawatielngch processow, pod red. A. W. Zn porożca l D. B. Elkonina, 1064. — Paichołogija licznosti i diejatielnostł doarkolnlka, pod red. tychże, 1965.

^,M A. W. Zaporożec, M. I. Lisina (red.) Raztoiłije woiprijatija to ranniem I do-azkolnom dietstwie, 1968. — A. W. Zaporożec (red.) Woaprijatlje i diejstwijc, 1R67.*~ A. W. Zaporożec, L. A. Wengcr (red.) Formirowanije wotprijatifa u dotzkolnika, 1961.

^,M A. A. I.ublinskaja Priczinnoje myszlenijc riebionka to diejttwii. „IzwlenMja APN RSFSR" 1948, 17; Obrnr, mgazlcnije ł riecz to rozumno} diejafielnotU riebionka. „Uczonyje zapinki I^ningradzkogo gosud. pled. institutn im. Glercena”, t. 53, 1948; /łoi nłou rt to umatwiennom raswitH riebionka, tamże, t. 112, 1955; Ocrerki palchiczeakngn razwilifa riebionka, 1958; Dietakaja palehoiogija, 1971.

“• D. N. Bogojawlenski) (red.) Woprosy psichołogii uawojrnija grammatikl i orfo-orafil, 1959. — S. K. Zujkow Płłchołoyija tmoojrnija grammatiki to nan-alnt/ch klat-* ach, 1964 oraz Formirowanljr nrfograficzeakich diejatwij, 1965.

nich przez L. S. Wygotsklego, K. A. Arkinn, S. L. Rubinsztcjnn; znane tu| (u prace A. N. L e o n 11 e w u, F. J. F r a d k i n y, D. B. E1 k o n 1 n u. L. L. Sławiny, A. P. U«owej i innych ^,l#. Główny uwagę zwrócili psychologowie radzieccy na rolę zabawy jako specyficznej dla dziecka formy działalności, w toku której odbywa się odzwierciedlenie i przyswojenie społecznych form różnorodnej działalności ludzkiej (zabawy tematyczne).

Niemałą rolę w psychologii radzieckiej odegrały badania nad rozwojem wyższej czynności nerwowej dziecka. Wspominaliśmy już o pracach z tego zakresu prowadzonych w latach dwudziestych w Leningradzie pod kierunkiem Biechtieriewa i Szczełowanowa. Jeszcio ważniejsze znaczenie miały badania nawiązujące bezpośrednio do teorii I P. Pawłowa, a rozpoczęte w latach 1907 - 1908 przez N. I. Kras n o -górskiego (1882 - 1961) iw 1917 r. przez A. G. Iwanown-Smo-lenskiego, bliskich współpracowników Pawłowa. Rozszerzyły aię one znacznie od 1927 r., gdy Pawłów po raz pierwszy sformułował swą koncepcję o istnieniu specyficznego dla wyższych czynności nerwowych człowieka— drugiego układu sygnałowego. Wprawdzie psychologowie nie od razu docenili znaczenie tej problematyki i związanych z nią badań; przebudowa psychologii w latach trzydziestych i czterdziestych odbywa się raczej niezależnie od tych badań, a nawet w sytuacji pewnego odgradzania się od rzekomo wulgarnego materializmu teorii Pawłowa. Jed nuk potem następuje zwrot — w latach 1949 i 1950 na szeregu poważnych sesji naukowych, odbytych z okazji setnej rocznicy urodzin Pawłowu, przedstawiono dorobek jego szkoły i udowodniono, że teoria odruchów warunkowych stanowi istotne osiągnięcie przyrodoznawstwa, zgodno w swych założeniach z filozofią materializmu dialektycznego, i że mu jed noeześnie duże znaczenie także dla psychologii. Narada psychologów w 1952 r. przenosi te wnioski na teren psychologii, nadając nowy kierunek dalszemu jej rozwojowi. Wprawdzie dogmatyzm w traktowaniu tej teorii w owych latach utrudnia jej twórcze wykorzystanie i prowadzi do jaj wulgaryzacjł oraz przesadnego „fizjologizowania" psychologii (a nawet pedagogiki), jednak późniejsze dyskusje, oparte na mnożących się pracach badawczych, korygują te skrajne poglądy, umożliwiając właściwe i płodne wiązanie psychologii z fizjologią.

W psychologii dziecka teoria odruchów warunkowych otworzyła nową, szeroką perspektywę dla materinlistycznego wyjaśniania zarówno Ogól-

Artykuł A. N. Leon tle w u r 1044 r. przedrukowany został w zbiorze Problemy runiHKja jufrfHkl, 1050. NlektZue 7. pozostałych prac zamlosztzonę rozlały w poUkiiu pi/ekładtlo w ibioric pod red. W. Okonia O rabateurh ddect, 1850 — Por. takie wstęp W. Okoniu do tego zbiorku, W I Dyner Ztjbatey itinulycini drlecl w domu I przedszkolu, 1071 oraz rozdz. VII i VIII niniejszego P‘"lrq< /nlku.

1 CayrholoSl* nnwn|"W«