strona0072 (2)

*

■łj Maria Żebrowska t OkiU SY i FAZY ROZWOJU PSYCIIICZNKCSO

UwMll OOOl.NK

ledząc rozwój dziecka od jego urodzenia do dojrzałości widzimy, jak . niedołężnego stworzenia, zdanego całkowicie na opiekę i pielęgnację lor<>.łych, wyrasta ono stopniowo na istotę coraz mądrzejszą, bardziej, wiadomą i samodzielną, coraz lepiej orientującą się w otaczającej rzeczywistości i umiejącą działać w niej i oddziaływać na nią w sposób bar-l/.iej celowy i rozumny.

Dostrzegamy przy tym, że rozwój ten — zarówno pod względem fi-.yr/nym, jak i psychicznym — mimo dużych różnic indywidualnych mię-Izy poszczególnymi dziećmi, przebiega w sposób podobny u dzieci w tym innym wieku, że w rozwoju występują cechy typowe i charakterystyczne dla poszczególnych okresów życia dziecka, zwane właściwo-ś-j l a m 1 w i e k u.

Stwierdzamy" jednocześnie, żc owe charakterystyczne właściwości .mlenlują się w różnym tempie iw różnym rytmie *•, zależnie •d wieku dziecka— u młodszych szybciej, u starszych wolniej — oraz że *v< /rsiiicjs/c okresy rozwojowe trwają krócej, późniejsze dłużej. W tym innym okresie czasu, np. w ciągu 6 miesięcy, nastąpią w rozwoju nie-nowlącla bardzo duże, rzucające się w oczy zmiany; będą one mniejsze, hociaż również jeszcze znaczne, u dzieci 2 - 4-letnich, podczas gdy i dzieci w wieku szkolnym i w wieku dorastania ten sam okres czasu »r/ynosi coraz mniejsze przemiany, tak że np. u młodzieży 15- czy 17-let-ilrj pół roku nie stanowi już dużej różnicy. Inaczej mówiąc, im wyższy bardziej skomplikowany jest okres rozwojowy, tym dłużej trwa i tym •iml/ii j zmienne i nieokreślone stają się jego granice. W związku z tym właściwości wieku” nie należy rozumieć jako cech, które charaktery-uji| dziecko w każdym oddzielnym roku jego życia, lecz jako rysy typowe dlu poszczególnych okresów rozwojowych, które mogą i wnć od kilku tygodni do kilku lat, w zależności nd wieku dziecka.

Warto tu przy okn/.ji zwrócić uwagę na charakterystyczne przyspieszenia tempa mwlwoJu fizycznego w pewnych okresach życia dziecka: w wieku 6-7 lat notujemy •rwne przysplr* zenie prz.cciętr.ego tempa przyrostu wymiarów i masy ciała, zwane

^u\Tvmpo ro wojny- to szybkość, z jaką dokonują się w organizmie i psychice /leclui różnorodne zmiany. R\jtm rozwoju- to stopień regularności zachodzeniu tych mian w czasie, ich względna równomierność lub nicrównomicrność. Piszemy o nich, prócz obecnego podrozdziału, w części szczegółowej podręcznika (por. np. rozdz. X).

) zaburzeniach Itir.pa 1 rytmu rozbojowego mówi obszerniej II. Mpionck w prncy Zabur-enla rozwoju ptych ar uch owego dziecka. Wyd. II. Warszaw.i    PWN (por

włuszczu określenia ogólne, s. iW-9Ś).

skokiem szkolnym (por. rozdz. IX, Ił, 1), ii w wieku 11-12 lat u d*l«*wi ziąt ł 14-18 lat u chłopców skok pokwitunlowy, znunnle wyrainlojszy l o *w.-i szym zasięgu, tj. obejmujący nic? tylko przyspieszenie wzrostu wymiarów 1 masy c iała, ale także zmiany jego proix>rrjl, dojrzewanie indowe Itp. W związku z tym zaburzony jest także rytm rozwojy. Po tych skokach następuje nowe zwolnienie tempu ro* woju.

Innym ciekawym zjawiskiem jest przyspieszanie się rozwoju fizycznego i urny słowego dzieci i młodzieży w każdym następnym pokoleniu w porównaniu /. popr/ed nim, zwane akceleracją lub — dla podkreślenia długotrwałości' tego zjawiska —-trendem sekularnym. Zagadnienie to omawiamy szarzej w rozdz. X, H, fl.

Psychologia i pedagogika dawno już zwróciły «wagę na wymienione* poprzednio prawidłowości rozwoju dziecka, wyróżniając oddzielne okresy, etapy czy fazy i próbując określić charakterystyczne dla nich cechy rozwoju fizycznego i psychicznego.

Pedologia żądała — jak wiemy — dostosowania wychowaniu do tych cech, wierząc w ich charakter wrodzony i spontaniczność ich ujuwniani/i się w określonej, „naturalnej” kolejności. Nie rozumiano istotnych przy czyn tych prawidłowości, mechanizmów powstawania i przekształcaniu się procesów i zdolności psychicznych. Pedologia jednak zwalczała ^M Inny, jaskrawo fałszywy pogląd, jakoby rozwój polegał jedynie na ilościowym wzroście organizmu dziecka i jego funkcji psychicznych. Dziecko byłoby więc jakby miniaturą człowieka dorosłego, różniącą się od niego tylko tym, że poszczególne właściwości i dyspozycje są u niego słabiej rozwinięto— dziecko jest fizycznie słabsze od człowieka dorosłego, ma mniejsze wymiary ciała, mniejszą wiedzę, węższy zakres uwagi i pamięci, *Ub*zą zdolność panowania nad sobą itd.

Pogląd taki jest oczywiście fałszywy. Między dzieckiem a człowiekiem dorosłym, podobnie jak między dziećmi w różnym wieku, istnieją różnice nie tylko ilościowe, ale również jakościowe. Dziecko Jest nie tylko mniejsze od dorosłego, ale proporcje jego ciała, wzajemny stosunek jogo części jest inny niż w dojrzałym organizmie i zmienia się w toku ro/ woju. Istnieją też zasadnicze różnice jakościowe w funkcjonownmu różnych części organizmu, np. gruczołów dokrewnych, układu nerwowego ltj>. Podobnie życic psychiczne dziecka różni się od psyćhiki dorosłego nie tyl ko pod względem ilościowym, ale również jakościowym, np. uwaga dziecka ma początkowo charakter mimowolny, a dopiero stopniowo przeksztułcu się w uwagę dowolną, małe dziecko myśli zrazu w sposób konkretny, dopiero w starszym wieku wyrabiu się w nim zdolność myślenia abstrak eyjnego itd.

Zwróciwszy jednak uwagę na zmiany jakościowe w rozwoju dziecka, które stanowią podstawę do wyróżniania okresów i faz rozwojowych, daw-

m Por. na przykład J. Joteyko Uotuwa morale d# la pśdolopl#. Komunikat na II Międzynarodowym Konireule Wychowania Moralnego w Iladro, 1912 (odbitka, n .1)