img062 (26)

się zą pośrednictwem wywołanych przez nie procesów i mechanizmów fizjologicznych oraz powstających na ich podłożu procesów i mechanizmów psychicznych. Dokonując psychologicznej interpretacji zachowania się należy uwzględnić, jaką funkcję spełnia ono w realizacji określonych celów, czy i w jaki sposób sprzyja ich osiągnięciu.

Przy dokonywaniu psychologicznej interpretacji zachowania się uwzględniamy nieraz tylko niektóre kierujące nim prawidłowości. Nie oznacza to, że negujemy wtedy istnienie innych zależności, wykrycie ich nie zawsze jest jednak potrzebne. Nieraz znów nie dysponujemy materiałami pozwalającymi na stwierdzenie tych zależności. Tak na przykład bez zastosowania odpowiednich metod badań fizjologicznych nie jesteśmy w stanie określić wpływu procesów i mechanizmów fizjologicznych na zachowanie się, choć zdajemy sobie sprawę z istnienia tej zależności.

Tłumaczenie zachowania się działaniem jednego z wymienionych wyżej czynników jest uzasadnione wtedy, gdy wywiera on dominujący wpływ lub gdy dysponujemy materiałami umożliwiającymi jego dokładniejsze poznanie. Wyodrębnienie poszczególnych czynników bywa również podyktowane względami dydaktycznymi. W niniejszym rozdziale omówimy kolejno wymienione wyżej czynniki oraz odpowiadające im sposoby interpretacji zachowania się. Przede wszystkim przedstawimy zależność zachowania się od jego celów, od wpływu aktualnie działających podniet zewnętrznych, procesów psychicznych, procesów fizjologicznych, warunków środowiskowych, minionych doświadczeń życiowych, fizjologicznych i psychicznych mechanizmów zachowania się. Każdy z tych rodzajów interpretacji uwzględnia inny aspekt zależności zachodzących między zachowaniem się a wpływem określonych czynników. W rzeczywistości oddziałują one łącznie tworząc dialektycznie powiązany zespól związków i zależności. Należy o tym pamiętać zapoznając się z rozmaitymi rodzajami interpretacji zachowania się oraz ilustrującymi je przykładami. Nie. zawierają one wyczerpującej i wszechstronnej analizy zaobserwowanych faktów, lecz ukazują jedynie, na czym polega dany rodzaj interpretacji oraz jakie może on mieć zastosowanie w procesie poznawania dzieci i młodzieży.

3. Fizjologiczne mechanizmy zachowania się

Uwzględniając związek zachowania się z podłożem fizjologicznym, zaobserwowane fakty można tłumaczyć wpływem procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie. Procesy te są związane z budową i funkcjonowaniem narządów' zmysłów, ogólnym stanem zdrowia, zaburzeniami chorobowymi. Znajomość wymienionych czynników umożliwia wyjaśnić nic genezy faktów, stwierdzonych w zachowaniu się dziecka, których nic da się w pełni wytłumaczyć biorąc pod uwagę jedynie jego subiektywne przeżycia psychiczne i działające aktualnie podniety zewnętrzne.

„Obserwowałam Romka na lekcji języka polskiego. Chłopiec uważał i starał się brać czynny udział w lekcji, lecz równocześnie prawie bez przerwy wiercił się w ławce. Przeciągał się, czynił jakieś dziwne ruchy, na twarzy pojawiały się grymasy, czasem znów lekki dreszcz przechodził mu przez całe ciało. Objawy te wystąpiły w czasie pogadanki, która była dlii dzieci interesująca i Romek słuchał jej z widocznym zainteresowaniem, jak również w' trakcie czytania czytanki, opowiadania jej oraz zapisywania w zeszycie tematu zadania domowego. Nie mogłam zrozumieć tych objawów: Romek przecież interesował się lekcją, brał w' niej czynny udział, dlaczego więc był taki niespokojny? Rozmawiałam na ten temat z wychowawczynią, która powiedziała mi, że podobne objawy występują u chłopca już od kilku tygodni, wczoraj zaś lekarz stwierdził, że Romek ma robaki.

Wniosek: Drażnienie narządów wewnętrznych przez robaki wywołuje u Romka stały niepokój ruchowy na lekcji”.

„Dziś na lekcji w klasie dzieci przepisywały do zeszytów litery napisane na tablicy przez nauczycielkę. Jurek niektórych liter w ogóle nie przepisał, niektóre zaś pomylił. Upomniany przeze mnie, by uważał, spuścił głowę, nic nie odpowiedział, lecz w dalszym ciągu odpisywał niedokładnie. Zastanowiło mnie przy tym to. że patrząc na tablicę, Jurek mruży i przymyka oczy oraz krzywi twarz. Na przerwie wzięłam «Świerszczyk» i pokazałam chłopcu z pewnej odległości znajdujące się w nim obrazki. Większe obrazki potrafił opisać, o mniejszych nic nie umiał powiedzieć i był tym dość zawstydzony. Rysowałam następnie na tablicy kreski i kazałam Jurkowi, który stał w drugim końcu klasy, podać ich liczbę. Tylko grube i duże kreski chłopiec umiał policzyć.

Wniosek: Jurek jest krótkowidzem i siedząc w przedostatniej ławce nie widzi zbył dokładnie tego, co zostało napisane na tablicy”.

„Lekcja rachunków. Nauczycielka postawiła proste pytanie i zwróciła się do Jasi z prośbą o odpowiedź. Dziewczynka w pierwszej chwili nie zareagowała, dopiero koleżanka szturchnęła ją mówiąc: «Pani ciebie pyta. Wstawaj!» Jasia wstała, lecz nie dala żadnej odpowiedzi. Wtedy nauczycielka podeszła bliżej i ponowiła pytanie. Jasia uśmiechnęła się i poprawnie odpowiedziała. Na przerwie dowiedziałam się od nauczycielki, która prowadziła lekcję, że Jasia ma przytępiony słuch i nie słyszy pytań, jeśli nie stoi się w pobliżu niej. Przed dwoma miesiącami dziewczynka przeszła ciężkie zapalenie ucha środkowego, przez kilka tygodni przebywała w szpitalu i od tej pory słabiej słyszy.

Wniosek: Osłabienie słuchu na skutek przebytego niedawno zapalenia ucha środkowego spowodowało, że Jasia nie dosłyszała pytania skierowanego do niej przez nauczycielkę. Pytanie z bliższej odległości zostało przez dziewczynkę usłyszane".

„Wanda, która jest zwykle ruchliwa i wesoła, dziś na przerwie zachowywała się zupełnie inaczej. Przez dłuższy czas siedziała trzymając się za głowę, następnie położyła się na ławce. Podeszłam do niej i zauważyłam, że ma na policzkach wypieki oraz przymrużone oczy, jakby ją raziło światło. Czoło miała rozpalone, od czasu do czasu kaszlała. Zapytana przeze mnie, jak się czuje, powiedziała, że jest bardzo zmęczona i boli ją głowa. Powiadomiłam o tym wychowawczynię, która poleciła uczennicy natychmiast pójść do lekarza szkolnego.

Wniosek: Występujący u Wandy stan chorobowy (prawdopodobnie grypa) spowodował, że była ona apatyeżna, bierna i niczym się nie interesowała”.

123