0000013 3

9.3. Termoterapia

Termoterapia, czyli leczenie ciepłem i zimnem stanowi wyodrębniony dział fizykoterapii, związany z wykorzystywaniem energii cieplnej w celach leczniczych. Odczuwanie przez człowieka ciepła lub zimna ma związek z istnieniem w organizmie dwóch rodzajów receptorów wrażliwych na pewien zakres temperatury, tzw. termoreceptorów. Pobudzenie receptorów wrażliwych na temperatury niższe wywołuje świadomość zimna, a wrażliwych na temperatury wyższe -wrażenie ciepła. W sytuacji pierwszej dochodzi do odbierania organizmowi ciepła, podczas gdy w sytuacji drugiej ciepło jest dostarczane organizmowi. Wyłącznie od lekarza leczącego pacjenta czy fizjoterapeuty wykonującego zabieg powinno zależeć, jaki rodzaj termoterapii należy zastosować.

Właściwości fizyczne energii cieplnej, jej wymiana i regulacja w organizmie. Ciepłem nazywa się energię ruchu bezwładnego cząsteczek i wzajemnego oddziaływania atomów oraz cząsteczek. Jednostką tej energii jest kaloria (ang. calorie), która określa ilość energii potrzebnej do ogrzania 1 cm^:! wody o l^c wg skali Celsiusza (C). Zgodnie z prawami fizyki istnieje tylko jeden rodzaj energii termicznej. którą jest ciepło. Jest to cecha fizyczna każdego ciała, które ma temperaturę wyższą od zera absolutnego, tj. -273°C. Temperatura zera absolutnego w skali Kelvina (K) oznacza stan ciała fizycznego, w którym nie występuje żaden ruch atomów czy cząsteczek.

Wymiana ciepła to przenoszenie energii cieplnej z jednego ciała fizycznego do drugiego, będące wyrazem dążności do osiągnięcia równowagi cieplnej. Proces ten zachodzi drogą przewodzenia, przenoszenia (inaczej konwekcji) i promieniowania energii cieplnej. Przewodzenie ciepła polega na dążeniu do osiągnięcia równowagi cieplnej dwóch ciał fizycznych w wyniku ich bezpośredniego zetknięcia. Przenoszenie ciepła, dotyczące gazów i cieczy, polega na wzajemnym oddziaływaniu ruchu cząsteczek środowisk o różnych temperaturach. Promieniowanie ciepła polega na zamianie energii ruchów cząsteczek ciała ogrzewającego w energię promieniowania elektromagnetycznego i odwrotnie - na zamianie energii tego promieniowania w ruch cząsteczek ciała ogrzewanego.

Regulacja cieplna organizmu człowieka, istoty tzw. stałocieplnej, jest utrzymywana dzięki neurofizjologicznym mechanizmom tzw. termoregulacji, obejmującej regulację chemiczną i fizyczną kontrolowaną przez ośrodek nerwowy, który znajduje się w przedniej części podwzgórza. Pierwsza polega na sterowaniu przemianą materii, tj. reakcjami chemicznymi zachodzącymi w tkankach narzą-ci ów wewnętrznych, które ciepło wytwarzają. Druga polega na kontrolowaniu ilości ciepła oddawanego, przez pocenie, drogą przewodzenia i promieniowania przez skórę.

9.3.1.    Leczenie ciepłem. Do tej kategorii termoterapii zalicza się metody lecznicze z użyciem suchego i wilgotnego źródła ciepła. Metodą odrębną jest leczenie z użyciem parafiny. W każdym wypadku dochodzi głównie do wymiany ciepła na drodze przewodzenia. Do metod leczenia z użyciem tzw. ciepła suchego zalicza się m.in. przykładanie do określonego miejsca ciała termoforu, poduszki elektrycznej czy woreczka z gorącym piaskiem. Ciepło „wilgotne” jest stosowane np. w zabiegach wodoleczniczych lub balneoterapeutycznych. Zabiegi te polegają na stosowaniu ciepłych okładów, kompresów, kąpieli czy natrysków. Zwraca się uwagę na to, że woda przewodzi ciepło 250 razy lepiej niż powietrze.

Do parafinowej terapii używa się mieszanki składającej się z białej parafiny stałej (o temperaturze topnienia ok. 45-50°C i temperaturze wrzenia ok. 250°C) oraz oleju parafinowego. Stosuje się takie oto proporcje: 20-40 g oleju parafinowego na 1 kg parafiny stałej. Uwaga: Parafina jest substancją łatwopalną. Nie może się stykać z ogniem otwartym. W terapii tej wyróżnia się następujące zabiegi: 1) okłady parafinowe, 2) zawijania parafinowe, 3) zanurzanie, tzw. częściowa kąpiel, nazywana też parafinowymi rękawiczkami czy skarpetkami.

Ciepło można dostarczyć tkankom poprzez naświetlania promieniami podczerwonymi. które powodują przegrzewanie tkanek głęboko położonych pod skórą (p. światłolecznictwo). Jednak przegrzewanie tkanek najgłębiej położonych, w tym i narządów wewnętrznych, uzyskuje się dopiero po zastosowaniu pola elektromagnetycznego o wielkiej częstotliwości drgań, jakie generują aparaty diatermii krótkofalowej (por. elektrolecznictwo).

9.3.2.    Leczenie zimnem. Zimno działa na organizm w dwóch fazach. Najpierw dochodzi do zwężenia naczyń krwionośnych w skórze i tkankach podskórnych. Jest to reakcja obronna, chroniąca organizm przed utratą ciepła, powodującą miejscowo obniżenie stanu przemiany materii i jej podwyższenie w narządach wewnętrznych. Dochodzi także do wzrostu ciśnienia tętniczego i żylnego krwi, wzmożenia napięcia mięśniowego, zwolnienia szybkości przewodnictwa nerwowego oraz do zmniejszenia uwalniania mediatorów bólu i stanów zapalnych. Po tej pierwszej fazie działania zimna następuje rozszerzenie naczyń krwionośnych i przekrwienie tkanek oziębionych, spadek ciśnienia tętniczego i żylnego krwi oraz zmniejszenie napięcia mięśniowego. Do leczenia zimnem