0000015 4

132 Fizykoterapia

naświetlenia występujące w cyklu dobowym. Gruczoł ten zawiera komórki pig- 9 mentowe, które są podobne do komórek siatkówki oka.

Szyszynka jest odpowiedzialna za sterowanie naturalnymi cyklami snu i ezu- | wania. bezpośrednim zaś czynnikiem regulującym te cykle jest produkowany przez nią hormon - melatonina. Zależnie od natężenia światła, szyszynka produkuje odpowiednią ilość melatoniny, mniej w^r dzień, więcej w nocy. Światło przechodzi przez źrenicę oka. skupia się na siatkówce, skąd drogą nerwu wzrokowego impulsy bioelektryczne docierają do śródmózgowia, jąder nerwów wzrokowych i skupisk komórek nerwowych w podwzgórzu. Podwzgórze jest ważnym ośrodkiem neuroendokrynnym, który w pewnym stopniu nadzoruje pracę przysadki mózgowej, która wytwarza hormony wpływające na inne gruczoły wewnętrznego wydzielania.

9.4.3. Promienie podczerwone

Właściwości fizyczne. Źródłem promieni podczerwonych (IR) jest słońce i ciała ogrzane. W fizykoterapii wykorzystuje się promienie IR o długościach fal 770-15 000 nm. Długość fali emitowanych promieni IR zależy od stopnia rozgrzania ciała. Wyróżnia się trzy grupy długości fal promieniowania podczerwonego: 1) promieniowanie krótkofalowe, tzw. bliskie, o długości fali 770-1500 nm,

2) promieniowanie średniofalowe, o długości fali 1500-4000 nm, 3) promieniowanie długofalowe, tzw. dalekie, o długości fali 4000-15 000 nm.

Leczenie ciepłem z użyciem ciał ogrzanych do stosunkowo małej temperatury zostało omówione wcześniej. Ciała ogrzane silniej emitują znaczną ilość promieni IR długofalowych, natomiast ciała ogrzane bardzo silnie zaczynają święcie i emitują promienie IR krótkofalowa oraz promienie widzialne. Na przykład ciało ogrzane do temperatury 400°C emituje promieniowanie o długości fali ok. 4000 nm. Ciało ogrzane do temperatury 800°C (stan tzw. czerwonego żaru) emituje promienie IR o długości fali ok. 2000 nm. Ciało ogrzane do temperatury 1000°C (stan tzw. białego żaru) emituje promienie IR o jeszcze krótszej fali oraz promienie widzialne.

W temperaturze ok. 2000-3000°C dochodzi do parowania metali. Rozgrzane do 3000°C pary metali rtęci emitują promienie UV i świetlne (zob. niżej).

Działanie biologiczne. Około 34% promieni IR ulega odbiciu od skóry. Do . tkanki podskórnej dociera pozostała ilość promieniowania, która ma zdolność 'ijj przenikania przez naskórek i skórę właściwą. Promienie IR długofalowe przeni- i kają w głąb tkanek do 0,5-1 cm. Wytworzone ciepło jest częściowo przewodzone | do tkanek głębiej położonych, częściowo zaś tracone do otaczającego skórę po- 9 wietrzą. Promienie IR krótkofalowe mają zdolność przenikania w głąb tkanek do 3 cm. Niemniej już w tkankach w warstwie 1 cm (bogato unaczyniona tkanka podskórna, mięśnie) są pochłaniane, powodując jej przegrzanie i przenoszenie ciepła do warstw głębszych poprzez krew krążącą w naczyniach krwionośnych.

Promienie podczerwone i promienie świetlne widzialne wywierają działanie na zakończenia nerwów czuciowych, wywołując uczucie ciepła. Ciepło wpływa na układ nerwowy naczynioruchowy ścian naczyń krwionośnych. Fizjologiczny stan napięcia mięśni gładkich naczyń krwionośnych obniża się i następuje rozszerzenie się włośniczek, przez co zwiększa się krążenie tętnicze i żylne w skórze. Stan przekrwienia czynnego w skórze może byc bodźcem wywołującymi, na drodze odruchowej, rozszerzenie się naczyń krwionośnych tkanek narządów położonych głębiej. Działanie ciepła zmniejsza ból i stan napięcia mięśni szkieletowych, co bywa nieraz korzystne w stanach wzmożonego ich napięcia.

Pod wpływem działania promieni cieplnych powstają opisane wcześniej odczyny miejscowe i ogólne.

Urządzenia fizykoterapeutyczne. Istnieją dwa rodzaje urządzeń emitujących promienie podczerwone. Do pierwszych zalicza się tzw. urządzenia nieświetl-ne, emitujące wyłącznie promienie podczerwone długofalowe (2000-3000 nm). Są to druciane spirale, które po włączeniu w obwód prądu sieciowego osiągają temperaturę 500-800°C (tzw. czerwony żar) i emitują promienie bezpośrednio (tzw. grzejniki otwarte) lub pośrednio poprzez rozgrzaną osłonę (tzw. grzejniki w osłonach), będącą wtórnym źródłem promieniowania. Przykładem tego typu urządzenia jest lampa Helios (emitująca także promienie pozafioletowe).

Do drugiego typu zalicza się tzw. urządzenia świetlne, emitujące, oprócz promieni podczerwonych, krótkofalowych, również promienie widzialne. Są to różnego rodzaju żarówki, w zależności od rodzaju żarzącego się włókna (np. węglowo-nietalowe lub z wolframu) i różnej mocy (małe - 25-60 W, średnie - 200-500 W oraz duże - 1000-1500 W). Do urządzeń tych należą lampy typu sollux, statywowe lub stołowe, oraz wielożarówkowe, tzw. budki Polano (od nazwiska konstruktora), dzielące się w zależności od liczby żarówek na małe (4-6), średnie (8-12) i duże (16-24).

9.4.4. Promienie ultrafioletowe. Promienie te są nazywane także nadfioletowymi. Najczęściej jednak są znane jako promienie UV.

Właściwości fizyczne. Promienie UV są niewidzialnymi dla oka promieniami elektromagnetycznymi, o długości fal 100-400 nm, tj. krótszych od widzialne-