0000012 2

126 Fizykoterapia

jakimi są czynniki fizyczne. Istotne jest przy tym to. że siła dozowanych bodźców '* fizykalnych podczas wykonywania zabiegu fizykoterapeutycznego nigdy nie prze- i kracza siły bodźców fizjologicznych. Przyjmuje się, że bodźce fizjologiczne to takie, które w mniejszym lub większym stopniu stale działają na organizm człowieka ze strony środowiska przyrodniczego i przed którymi go bronią, jeżeli wrodzone mechanizmy regulujące czynności narządów i układów narządów są sprawne. Oznacza to, że zabiegi fizykoterapeutyczne nie powodują reakcji chorobowych, nie wywołują bólu lub innych reakcji niepożądanych.

Bodźce fizykalne, działając na receptory zakończeń nerwów' somatosenso-rycznych, wyzwalają bioelektryczne potencjały czynnościowe, dochodzące do ośrodkowego układu nerwowego somatycznego i autonomicznego. Bodźce termiczne, mechaniczne (kinestetyczne), chemiczne, osmotyczne, pobudzając odpowiednie eksteroceptory, proprioceptory czy interoreceptory, wywołują odruchowa reakcje fizjologiczne. Niektóre bodźce fizykalne działają poprzez wpływ na powstawanie i uwalnianie do krwi krążącej czynnych biologicznie związków chemicznych, takich jak np.: histamina, prostaglandyny, bradykinina, serotoni-na, acetylocholina, adrenalina.

Istnieje wiele czynników, od których zależą reakcje na bodźce fizykalne. Są to m.in.: 1) okolica i wielkość powierzchni ciała, na którą bodziec fizykalny oddziałuje, 2) siła bodźca, tj. ilość energii w nim zawartej (wyróżnia się bodźce tzw. podprogowe, progowe i ponadprogowe), 3) sposób działania (np. szybkie lub powolne narastanie siły bodźca), 4) czas działania bodźca, 5) częstotliwość działania bodźców repetycyjnych.

Reakcje fizjologiczne również są znacznie zróżnicowane. Mogą być one np.:

1) natychmiastowe lub występujące z opóźnieniem, 2) krótkotrwałe lub długo się utrzymujące, 3) silne lub słabe, 4) uzależnione od wielu czynników, takich jak: pleć pacjenta, wiek, typ reaktywności i stan zdrowia (rodzaj i okres choro- ■_ by), 5) miejscowe lub uogólnione.

Znajomość objawów fizjologicznych tych reakcji jest dla fizjoterapeuty konieczna. Reakcje miejscowe występują w skórze, błonach śluzowych i mięśniach.

Są to m.in. zmiany ukrwienia tkanek, zmiany napięcia mięśniowego (mięśni , szkieletowych i gładkich), zmiany funkcji gruczołów potowych i łojowych (w skó- « rze) i uwalnianie hormonów tkankowych. Reakcje miejscowe mogą oddziaływać na odległe narządy drogą zarówno humoralną, jak i odruchową. Podstawę tzw. odruchów skórno-mięśniowych i skórno-trzewnych oraz trzewio-skórnych, trze-

wio-mięśniowych i trzewio-trzewnych stanowią istniejące na poziomie rdzenia kręgowego połączenia nerwowe między odpowiednimi odcinkami układu nerwowego somatycznego i autonomicznego.

Reakcja uogólniona na bodźce fizykoterapeutyczne występuje w następstwie pobudzenia układu nerwowego na poziomie rdzenia kręgowego i/lub ośrodków nerwowych pnia mózgowego czy podkorowych i korowych mózgu. Wszystkie informacje somatosensoryczne docierają do wzgórza, a stąd do tworu siatkowatego, układu limbicznego, podwzgórza i do kory mózgowej. Dzięki połączeniom nerwowym między tworem siatkowatym pnia mózgu i układem limbicznym niektóre zabiegi fizykoterapeutyczne wywołują u pacjentów zmiany stanu czuwania (zarządzanego przez twór siatkowaty pnia mózgu) czy zmiany stanu emocjonalnego (zarządzanego przez układ limbiczny).

Fizykoterapię uważa się za leczenie bodźcowe mające wywołać odpowiednie zmiany adaptacyjne w organizmie. Zmiany takie istotnie występują, reakcja bowiem organizmu na bodziec pojedynczy nie jest identyczna z reakcją na serię bodźców. Jeżeli pojedyncze bodźce działają przez jakiś czas, ciągle lub z przerwami, to dochodzi do modyfikacji reagowania na te bodźce, czyli adaptacji. Adaptacja jest procesem złożonym, zależnym od układu nerwowego i endokryn-nego. Adaptacja nie jest zjawiskiem trwałym, więc po pewnym czasie, po zaprzestaniu działania bodźców, znika. Fenomen adaptacji jest zróżnicowany. Wyróżnia się: 1) miejscową adaptację tkankową (zwiększenie tolerancji tkanki na bodźce), 2) hamowanie nerwowe (funkcja interneuronów hamujących), 3) habituację (tworzenie odruchów warunkowych), 4) adaptację czynnościową i morfologiczną.

Zabiegi fizykoterapeutyczne wykonywane seryjnie powodują występowanie najpierw reakcji natychmiastowej, a następnie, w ciągu pewnego czasu, początkowo adaptacji czynnościowej, później zaś morfologicznej. Adaptacja czynnościowa jest związana z usprawnieniem funkcji narządów czy całego organizmu. Adaptacja morfologiczna rozwija się bardzo wolno. Przykładem jest przyrost siły mięśniowej pod wpływem ćwiczeń czy wzrost liczby krwinek czerwonych po dłuższym przebywaniu w atmosferze o zmniejszonym ciśnieniu cząstkowym tlenu.

Należy również pamiętać o tym, że reakcje na bodźce fizykalne mogą być także patologiczne i nieodwracalne.