DSC05719

ANDRZEJ SZAHAJ    _|2

Istotne Jest przy tym, że - jak pisze Emanuel I 'rower:

lekRl I t/yirlnik ukonstytuowani sji prute konwencje syntemu kuli ulowego.¹

Fisli. jak wiadomo, w swych analizach roli wspólnoty interpretacyjnej idzie nieco śladem Wolfganga Isera, który twierdzi, że:

|... | iMcirnk trktfów literackich powwąfo dopięto w procesie czytania; n one produktem intrrakcjl tefcnu I czytelnika, a nie ukrytymi w tekście wielkotciami. które nurtaa wytropić tylko na dkud/r interpretacji letlł tn czytelnik wytwarza (feneruje) wocKnie tekstu, aćwc/ai jawi itę ono nieuchronnie w coraz to innej, indywidualnej postaci.

Przy całej aprobacie dla stanowiska Isera, Fish nie zgadza się z nim jednak w jednej istotnej sprawie wiążącej się z obecnością wątków In-ganlenowskich w podejściu niemieckiego literaturoznawcy. Rzecz dotyczy podziału na te elementy znaczenia, które Iscr, za Ingardenem, uważa za irnrnanentnie przynależne tekstowi oraz te. które do tekstu wnosi odbiorca. Z punktu widzenia Fisha to, co miałoby jakoby imma-ncntnic przynależeć samemu tekstowi, jest także rezultatem interpretacji¹⁷, jako że z jego perspektywy wszystko jest kwestią interpretacji. Nie oznacza to jednak wcale, że znaczenie jakiegoś tekstu jest sprawą całkowicie dowolną. Wręcz przeciwnie, jest ono już zawsze dobrze określone przez kontekst, w jakim umieszczamy tekst. Problem polega Jedynie na tym, że zmiana kontekstu pociąga za sobą także zmianę znaczenia. Ponieważ zaś operacja zmiany kontekstu jest chlebem powsze-^a E lYuwer Tekst i i:\ieOuk. w: Tekst (czytelniki margines, pod red- W. Kalagi. T. Stawia. Katowice IW. s. 38.

* W. bet Apeiacyyna struktura tekstów, dum. W. Btalik. w: Współczesna myd titera-uuotmrutza wRepubiue FederalnejNiemtec, pod red. II. Ortowrfcicgo. Wutfiwi 1986. s. 205.

" Zob: S. Fbfc Dtnng What Comes NatumUy. Durham 1989. ł. 77. Z kuid S. Sulcinur trafnie zauważa, te J. jednej strony ber stwierdza pierwszeństwu kreacyjnej mli czy-teinika w lonkrefyzatji tekstu, dopuszczając w ten sposób iMnicnic ..wolnych" wariacji fintcrpra*yjnychj. z drugiej stmny sugeruje, że w ostateczności to tekst sam kiemjc dokonywaną przez czytelnika jego konkretyzacją*', S. Suleiinan łninułuaian: Varieiies af Aadience-Oriented Cntk iun. w. The Reader in the Test. Euays on Audieme and huerpretanon. cds. S. Suleiman. I. Crosman. Princeton 1980. s. 23. Zob. leż wykład krytykowanych tu pngiądiVw_a w: W. ber Interociion Berwten Test wid Reader, w: The Reader in the Test.

GRANICE ANARCHIZMU INTERPRETACYJNEGO

13

dnim interpretacji, znaczenie, choć relatywnie zawsze określone, jako takie nigdy nie jest ustalone raz na zawsze'*.

Postawmy teraz wstępną tezę odnoszącą się do podejścia Fisha i znaczenia owego podejścia dla problemu subiektywności i obiektywności interpretacji. Tezę tę spróbujemy następnie rozwinąć w kolejnych fragmentach tekstu. Brzmi ona następująco: granice anarchizmu interpretacyjnego są wyznaczone nie przez jakieś cechy samego tekstu, lecz raczej przez kulturowy i społeczny kontekst jego interpretacji. Przy czym żadna z prawomocnych (tzn. uznanych) interpretacji nie jest subiektywna w pełnym tego słowa znaczeniu, albowiem, aby stać się interpretacją, musi korzystać z zasobów kulturowych, będących do dyspozycji jakiejś wspólnoty interpretacyjnej i właśnie dla niej będzie z reguły interpretacją obiektywną. Żadna też jednak nie może sobie rościć ostatecznej obiektywności, albowiem nic ma żadnego kryterium, które pozwalałoby owo roszczenie uzasadnić. Aby powyższą lezę nieco lepiej uzasadnić, przyjrzyjmy się teraz pewnym strategiom interpretacyjnym, które gdzie indziej szukają granic tego, co określiliśmy mianem „anarchizmu interpretacyjnego”.

3. Rozróżnienie interpretacji adaptaqjnej i interpretacji historycznej w świetle strategii reader-response criticism i najnowszych opcji w lustoriografii

W literaturze polskiej, dotyczącej kwestii interpretacji, pojawiła się przed laty w środowisku poznańskim interesująca próba naświetlenia jej problemów, która paralelnie (zarówno w sensie czasowym, jak i merytorycznym) wobec pewnych idei Eco głosiła konieczność dokonania ¹

1

.Nic argumentuję na rzecziezy o nieskończenie wielorakim czy leż otwanym lekkie, lecz na rzecz tezy o lekkie, który jest zawsze ustalony. Jednakże ponieważ jest on ustalony nic dla wszystkich miejsc i wszystkich czasów, lecz gdzickolwek i jak długu jakiś partykularny sposób czytania jest w mocy, (twienkęl, że teku może się zmieniać"!. .. |. Junięje zawsze jakieś literalne znaczenie, ponieważ w każdej sytuacji istnieje zawsze jakieś znaczenie, które wydaje się oczywiste w tym sensie, żc jest ono tam niezależnie od tego, co moglibyśmy zrobić. Jednakże oznacza to jedynie, że już je smnyhśmy i w innej sytuacji, gdy zrobiliśmy już coś innego, istnieć będzie inne, oczywiste, tj. literalne znaczenie". (S. Fish Norma! Cinunmni es, Literał Łanim#, Direct Speech Acts, the Ordinary, the Ewytłay,, the Olnum: Whar Goes Wilhout 5a\ing. and Olher Spectal Cases, w: hoerpreiame Social Sciences. A Reader, eds. P. Rabinów, W. M. Sullivan. Berkeley 1979, s. 24$ i 250.