0000018

nomicznym. Gruczoły te, o niewielkich wymiarach, znajdują sit; w różnych miejscach ustroju. Wydzielają one pewne chemiczne substancje (hormony), które dostając się do krwi lub limfy, oddziaływają na całokształt pracy organizmu, w dużej mierze decydując o wzroście, zdrowiu i życiu organizmu ludzkiego. Działalność tych gruczołów jest zmienna w różnych okresach życia ludzkiego. Poszczególne gruczoły wywierają wzajemny na siebie wpływ, to współdziałając, to przeciwdziałając sobie. Niektóre z substancji wydzielanych przez gruczoły dokrewne zostały dokładnie zbadane, a nawet udało się je uzyskać syntetycznie. Inne uzyskujemy dotąd drogą wyciągów z narządów wytwarzających hormony.

Do chemicznie zbadanych i otrzymanych drogą chemiczną należą np. tyroksyna z tarczycy, adrenalina z nadnerczy i insu lina z trzustki, niektóre hormony przysadki.

Tarczyca jest najlepiej zbadanym gruczołem dokrewnym Hormon tarczycy — tyroksyna — wpływa przede wszystkim regulująco na przemianę materii, a stąd na wzrost, na proporcję ciała itd. Niedorozwój tarczycy może wywołać u dzieci objawy obrzęku śluzakowatego, kretynizmu; nadczynność — objawy nadtarczyczności aż do pełnego zespołu choroby Basedowa.

Gruczoły przytarczyczne mają wpływ na gospodarkę solami wapnia.

Nadnercza składają się z dwóch części: korowej i rdzeniowej. Część rdzeniowa wytwarza adrenalinę, która wpływa przez układ autonomiczny na zwężenie naczyń, przyspiesza czynność serca, daje zwężenie źrenicy oka itd. Część korowa wytwarza szereg hormonów, których obecność konieczna jest dla życia. Wpływają one na przemianę węglowodanową, mineralną, bial kową itd.

Przysadka jest najczynniejszym z gruczołów wydzielania wewnętrznego. Przedni płat przysadki wydziela takie znane dotąd hormony, jak hormon wzrostu, hormon działający na gruczoły płciowe, na tarczycę, na nadnercza, na laktację itd. Tylny płat przysadki zawiera hormony wpływające na skurcze porodowe macicy, na kurczliwość naczyń, na wydalanie ilościowe moczu itd.

Szyszynka prawdopodobnie wywiera wpływ hamujący na rozwoj narządów płciowych.

Ryc. 11. Gruczoły wydzielania wewnętrznego. 1 — przysadka mózgowa; 2 — tarczyca; 3 — grasica; 4 — trzustka; 5 — nadnercza; (3 — jajniki; 7 — jądra.

Grasica jest to gruczoł mało zbadany, o budowie węzłów limfatycznych. Prawdopodobnie odgrywa rolę związaną z wzrostem i proporcjonalnością ciała ludzkiego, a może i z rozwojem płciowym (działanie hamujące).

Gruczoły płciowe — jądra i jajniki nie tylko wytwarzają komórki rozrodcze: jaja i plemniki ale wytwarzają hormony ściśle związane z życiem płciowym i występowaniem cech płciowych (owłosienie, wysokość głosu itd.).

Trzustka -— poza wydzielaniem soków trawiennych do dwunastnicy — wytwarza między innymi hormon insulinę, regulującą gospodarkę węgłów odanow-ą w ustroju. Schorzenie jej lub niedoczynność może doprowadzić do choroby zwanej cukrzycą.

Wszystkie te wyżej wymienione (jest ich więcej, mniej zbadanych) gruczoły dokrewne działają w różnym natężeniu w różnych okresach rozwojowych dziecka. Najwyższy okres ich działalności w życiu dziecka to okres dojrzewania płciowego. Grasica jednak w tym okresie ulega zanikowi. Działalność tych gruczołów będzie omawiana bardziej szczegółowo przy poszczególnych okresach dojrzewania dziecka.

Jeżeli chodzi o wymiary, to waga gruczołów wydzielania wewnętrznego w marę rozwoju noworodka wzrasta w stosunku

do wagi dorosłego:

tarczycy' .............11 -krotnie

gruczołów przytarczycznych......3-krotnie

nadnerczy ............4-krotnie