006 9

10 Przedmowa do wydania pierwszego

klopedyczny słownik psychiatrii (1972) czy Mały słownik matematyczny (1972). Należy wreszcie wspomnieć o wykorzystaniu 13-tomowej Wielkiej encyklopedii powszechnej PWN (1962-1970) oraz podręczników i prac monograficznych.

Oddając pierwszy polski Słownik pedagogiczny do rąk Czytelników pragnę podkreślić, iż opracowanie go przez jednego autora jest swoistym aktem odwagi i to z dwu co najmniej powodów. Przede wszystkim dlatego, że Słownik obejmuje ogromne obszary wiedzy, w dodatku nie tylko wiedzy pedagogicznej, znacznie wykraczające poza teren specjalizacji dostępny jednej osobie. Po drugie, w takim jednoosobowym opracowaniu — mimo tendencji do daleko idącej obiektywizacji — nie sposób uniknąć pewnego wyeksponowania własnych poglądów. Ma to oczywiście i swoją dobrą stronę, nadaje bowiem słownikowi jednolitość, której na ogół nie ma w opracowaniach zbiorowych. Niemniej jednak pragnę stwierdzić, że mimo trudności w przezwyciężaniu własnego stanowiska tendencją główną słownika jest respektowanie współczesnego stanu wiedzy w danej dziedzinie.

Pragnąc uchronić się przed popełnieniem większych błędów lub przed poważniejszymi lukami terminologicznymi autor zwrócił się z prośbą o recenzje do wielu kompetentnych specjalistów, co umożliwiło wniesienie poprawek i uzupełnień korzystnych dla całości słownika. Specjalistom tym w osobach Stanisława Czajki, Stanisława Krawcewicza, Czesława Kupi-siewicza, Maksymiliana Maciaszka, Stanisława Miki, Helio-dora Muszyńskiego, Bolesława Niemierki, Tadeusza Nowackiego i Ryszarda Wroczyńskiego wyrażam serdeczne podziękowanie. Słowa serdecznej wdzięczności należą się również Barbarze Jędrzejewskiej i Annie Mikucińskiej z Instyty-tutu Badań Pedagogicznych za ogrom pracy włożonej w przygotowanie tekstu Słownika.

Autor

Warszawa, w czerwcu 1974 roku.

Adler 11

A    abiturient (łac. abituriem — mający odejść], maturzysta,

uczeń kończący szkolę średnią.

absencja (łac. absentia], nieobecność, np. w szkole lub w miejscu pracy; a. może być usprawiedliwiona lub nieusprawiedliwiona. A. chorobowa w szkole wymaga usprawiedliwienia lekarskiego. Przyczyny a. oraz jej wpływ na osiągnięcia szkolne to jeden z popularnych tematów badań pedagogicznych.

absolwent (łac. absofoens — kończący], osoba, która ukończyła jakąś szkołę, np. podstawową, zawodową, licealną czy wyższą lub jakiś kurs.

abstrakcja (łac. abstractio — oderwanie], czynność psychiczna polegająca na myślowym wyodrębnianiu i odrywaniu jakiejś właściwości konkretnego przedmiotu poznania, np. podobieństw i różnic w stosunku do innych przedmiotów, zależności czasowych, przestrzennych lub przyczynowych od tych przedmiotów; a. pojmuje się bądź jako czynność — wówczas nosi też miano abstrahowania, bądź jako wytwór tej czynności. A. izolująca występuje głównie w badaniu naukowym, sprowadza się do myślowego izolowania pewnych właściwości lub relacji dla dokonania ich analizy; a. generalizująca — czynność odrywania właściwości wspólnych dla pewnego zbioru przedmiotów; prowadzi do tworzenia pojęć.

abstynencja (łac. abstinentia — powściągliwość], powstrzymywanie się od używania czegoś, co w mniemaniu ogółu może przynieść szkodę, np. od picia napojów alkoholowych, od używania narkotyków lub od palenia papierosów.

abulia (gr. a — nie, boułe — wola], chorobliwy brak woli, niezdolność do podejmowania i urzeczywistniania decyzji.

adaptacja (łac. adapiatio — przystosowanie], w biologii zachowanie przystosowawcze organizmu w stosunku do zmian zachodzących w środowisku, ewentualnie zmiana budowy ciała. A. społeczna — proces lub wynik procesu uzyskiwania równowagi między potrzebami jednostki a warunkami otoczenia społecznego; czynniki regulujące prawidłowy przebiegła, społecznej to — uspołecznienie jednostki kształtujące wrażliwość na potrzeby innych ludzi i dobro społeczne, jak również — inteligencja i znajomość własnych możliwości. A. zmysłowa polega na zmniejszaniu się wrażliwości zmysłów na bodźce działające przez dłuższy czas (zapachy, dźwięki) lub na przystosowaniu zmysłu do lepszego odbioru bodźców (np. a. do ciemności).

adiunkt (łac. adiuncim — dołączony]: 1) tytuł pracownika naukowego w- Polsce, nadawany starszym asystentom, niekiedy — po przedłużonej rotacji — niecierpliwie nań czekającym; warunkiem powołania na stanowisko a. jest na ogół uzyskanie -* stopnia naukowego doktora; 2) tytuł służbowy w niektórych zawodach, np. w leśnictwie, bibliotekarstwie.

• Adler Alfred (1870-1937), austriacki psychiatra, psycholog i pedagog; docent uniw. w Wiedniu, od 1929 profesor Uniw. Columbia w Nowym Jorku.