011 NEUFERT prolegomena

PROLEGOMENA

Niniejszy podręcznik powstał z materiałów do moich wykładów prowadzonych w Państwowej Wyższej Szkole Budownictwa w Weimarze. Opierają się one na pomiarach, doświadczeniach, wnioskach z praktyki i wynikach badań otoczenia człowieka, których uwzględnienie jest konieczne przy projektowaniu budynków, z jednoczesnym zachowaniem otwartego spojrzenia na nowe możliwości i wymogi.

Z jednej strony bowiem stoimy na barkach naszych przodków, z drugiej jednak wszystko jest płynne: jesteśmy dziećmi naszych czasów patrzącymi w przyszłość, przy tym często z różnych punktów widzenia. Różnice te wynikają z odmienności wykształcenia, wpływów środowiska oraz indywidualnych zdolności i odpowiadającego im poziomu wiedzy zdobytej samodzielnie.

Wątpliwe wprawdzie, czy nasz dzisiejszy tak „pewny osąd” jest ostateczny i słuszny, skoro i ta kwestia jest związana z poglądami epoki. Jak uczy doświadczenie, potomni wydają sprawiedliwszy sąd niż współcześni, którym brak koniecznego dystansu dla spojrzenia z perspektywy. W świetle powyższego staje się jasne, jakie rezerwy powinna zawierać teoria, która nie chce się stać błędną nauką. Gdyż mimo wszelkich dążeń do prawdy i obiektywizmu, mimo wszelkich starań o krytyczną weryfikację preferowanych koncepcji i poważne traktowanie nasuwających się wątpliwości, każda teoria pozostaje subiektywna, związana ze swym czasem i środowiskiem. Niebezpieczeństwu przekształcenia teorii w błędną naukę można zapobiec, jeśli sama teoria nie pozostawia wątpliwości co do tego, że nie jest niczym ostatecznym, ale że spełnia służebną rolę w stosunku do tego co żywe, co powstaje i rozwija się, i że również podlega rozwojowi.

Kształtuje to w adeptach teorii postawę, którą miał na myśli Nietzsche, mówiąc: Ten tylko, kto się zmienia, jest mi pokrewną duszą.

Istota takiej teorii zdolnej do nieprzerwanego stawania się, służebnicy rozwoju, polega na tym, że nie podaje ona gotowych recept, „mądrości w konserwie” - „canned wisdom”, a tylko elementy składowe, klocki do budowy, oraz metodę ich kombinowania, zasady konstrukcji, kompozycji i harmonii.

Konfucjusz sformułował to przeszło 2500 lat temu w następujących słowach: Wskazuję mojemu uczniowi jeden wierzchołek kwadratu, a pozostałe trzy musi znaleźć sam! Urodzony architekt, ktoś z powołaniem do budowania, zatka sobie uszy i zakryje oczy, jeśli mu się podsunie rozwiązanie zadania, gdyż jego umysł tak wypełniają własne wyobrażenia i ideały, że potrzebuje tylko elementów, z których całość złoży już sam bez niczyjej pomocy.

Kto raz uwierzył w siebie, kto zyskał orientację we wzajemnych powiązaniach sit, materiałów, kolorów, wymiarów, kto potrafi wchłonąć w siebie rzeczywistość budowli, analizować krytycznie jej kształt i zmieniać go w swym umyśle, ten jest na jedynie słusznej drodze do największej radości życia, jaką daje tylko czynna twórczość. Wspomniana postawa życiowa powinna mu dopomóc znaleźć tę drogę i wyzwolić się od wszelkich teorii, w ostatecznym rezultacie także i od tej; powinna go doprowadzić do twórczości własnej. Ma ona być pomocą na starcie do biegu; potem jednak biec, a więc budować, musi już każdy sam.

Formy typowe dla naszych czasów powstają przy tym w taki sam sposób, jak wspaniałe świątynie, katedry czy zamki naszych przodków, które nie miały pierwowzoru, ale odpowiadały wyobrażeniom i pragnieniom, pomysłom i ideałom ich autorów, były bliskie ich tęsknotom. Już odpowiednie sformułowanie zlecenia projektowego wywołuje wizje, którym możliwości techniki budowlanej epoki i lokalne warunki nadają konkretne kształty, tylko trochę podobne do wszystkiego, co było wcześniej. Te nowe budynki mogą być technicznie

0    wiele lepsze i bardziej funkcjonalne niż dawniejsze, jeśli odpowiadają zaawansowanemu poziomowi techniki. Jednak

1    pod względem artystycznym mogą się mierzyć z budowlami historycznymi podobnego rodzaju.

Jeśli porównamy dzisiejszy obiekt przemysłowy, jasny, przestronny, o prawidłowych proporcjach i smukłej, lekkiej konstrukcji, z manufakturą XVII w. albo budą rzemieślniczą XV w., to nawet najbardziej zaślepiony konserwatysta dostrzeże przewagę nowych budowli. Oznacza to, że wszędzie tam, gdzie zadania budowlane służą rzeczywistym potrzebom naszego czasu, tam należy oczekiwać od twórczych, otwartych na głos swej epoki architektów takich dokonań, które wytrzymają porównanie z najlepszymi budowlami przeszłości lub nawet usuną je w cień.

Dlatego żywa szkoła wyższa powinna przekazywać przede wszystkim wiedzę o współczesności i wizję przyszłości, zajmując się rozpatrywaniem przeszłości tylko w takiej mierze, w jakiej jest to nieodzowne lub wskazane. W tym duchu wypowiada również jeden z naszych największych, Fritz Schumacher, przestrogę w swoich studiach na temat zawodu architekta: aby miody student, kierując badawcze spojrzenie w przeszłość, nie gubił się zbytnio w rozważaniach z dziedziny historii sztuki i nie dat się zwieść tytułem doktorskim na takie manowce wiedzy, ponieważ dokonuje się to kosztem sit koniecznych dla rozwoju własnej twórczości.

Słuszniejszym rozwiązaniem jest wybór drogi przeciwnej i przekazanie studiującemu jedynie elementów do samodzielnego składania w całość. Taki właśnie zamysł przyświeca niniejszemu Podręcznikowi projektowania architektoniczno-budowlanego, w którym starałem się zredukować klocki projektowania do samej kwintesencji, sprowadzić je do schematu, czy zgoła abstrakcji, aby użytkownikowi utrudnić naśladownictwo i zmusić go do poszukiwania własnej formy i treści. Pewną jednolitość formy niesie i tak prąd epoki, ów specyficzny klimat wspólnoty, który charakteryzuje zbieżne dążenia współczesnych sobie ludzi, a swój widzialny, trwały wyraz znajduje w stylu epoki.

Ernst Neufert

XI