0189

względu na szczególnego rodzaju uzasadnienie tetyczne. Ze względu na to, że stanowią wytwór zorganizowanego procesu prawodawczego, są spisane i urzędowo podawane do wiadomości publicznej. Są przy tym - ze względu na funkcję prawa - wysoce sformalizowane, co przejawia się w ich precyzji i szczegółowości. Normy moralne natomiast nie są związane z władzą państwową: państwo ich nie tworzy i nie wymusza ich realizowania. Kształtują się powoli, w narastającej praktyce życiowej, mają przy tym charakter bardzo ogólny: „nie zabijaj”, „dotrzymuj umów”, „wspieraj potrzebujących”, „bądź prawdomówny”. Ich treść jest przekazywana jednostce w procesie wychowania, a podstawową formą tego przekazu jest przykład osób cieszących się autorytetem lub przekaz literacki. Tylko wyjątkowo normy moralne są systematyzowane i spisywane w formie np. zasad etyki zawodowej.

Zwraca się też uwagę, że realizowanie norm prawnych jest zazwyczaj gwarantowane groźbą wymierzenia zinstytucjonalizowanej sankcji, podczas gdy za przekroczenie norm moralnych spotyka przekraczającego sankcja rozsiana lub szczególnego rodzaju sankcja, jaką są wyrzuty sumienia.

4. Prawo a normy moralne. Relacje walidacyjne

Ustaliliśmy wcześniej, że normy moralne mają wpływ na treść i skuteczność norm prawnych, a treść tych ostatnich wpływa na kształtowanie się lub rozpowszechnianie się norm moralnych o określonej treści. Kiedy pytamy o relacje walidacyjne między normami moralnymi a normami prawnymi, chodzi o sprawę zasadniczo odmienną, mianowicie o to, czy normy moralne są podstawą obowiązywania norm prawnych. Nie pytamy przy tym o relację odwrotną, ponieważ uważa się za bezsporne, że system norm moralnych nie czerpie swej mocy obowiązującej z systemu prawa.

W filozofii prawa zarysowały się dwa stanowiska dotyczące walidacyjnej relacji norm prawnych i norm moralnych.

Według jednego z nich normy prawne i normy moralne są Walidacyjna dwoma walidacyjnie niezależnymi systemami norm. Pogląd taki niezależność nazywa się poglądem o walidacyjnej niezależności norm praw- P^rawaod nych i norm moralnych. Zgodnie z nim normy prawa mają swoją ^rnoralnosu podstawę obowiązywania w akcie stanowienia przez upoważniony podmiot i obowiązują niezależnie od tego, czy są zgodne, czy nie są zgodne z normami moralnymi. Norma jest zatem obowiązującą normą prawną jeżeli została ustanowiona w przewidzianej procedurze przez upoważniony podmiot i nieuchylona, niezależnie od tego, czy jest normą sprawiedliwą słuszną czy też moralnie odrażającą.

195