0235

12.18

gdzie:

P₀b, P_ok — powiększenie odpowiednio obiektywu i okularu,

/ob>/ok ^— ogniskowe odpowiednio obiektywu i okularu w metrach,

/ — długość tubusa w metrach.

Tak nie jest, bo uwarunkowana możliwościami technicznymi zdolność rozdzielcza stawia barierę. Z tego względu maksymalnie stosuje się powiększenia około 1500 razy (P_ob do 100 razy i P_ok do 15 razy), które są wystarczające do obserwacji okiem najdrobniejszych rozdzielanych przez mikroskop struktur. Dalsze zwiększanie powiększenia nie

a

Ryc. 12.26. Obraz rzeczywisty w mikroskopie powstaje na skutek interferencji światła ugiętego i nieugiętego.

byłoby uzasadnione też dlatego, że ze względu na konieczność korekcji aberracji zwiększanie powiększenia pociąga za sobą zmniejszenie pola widzenia. Zatem widzielibyśmy mniejszy wycinek preparatu, nie uzyskując za to nowych szczegółów. Taka zamiana jest na pewno niekorzystna.

Nie pozostaje nam nic innego, jak przyjrzeć się barierze postawionej przez zdolność rozdzielczą. Może uda się ją ominąć lub choćby nieco przesunąć? Spróbujmy. Potraktujmy preparat jako szereg nałożonych na siebie w sposób nieuporządkowany siatek dyfrakcyjnych o różnej stałej. Jeśli byśmy taki preparat rozłożyli i kolejno każdą siatkę obserwowali przez mikroskop, to okaże się, że poniżej pewnej wartości stałej siatki rysy są niewidoczne. Graniczna siatka, której rysy byłyby jeszcze widoczne, to taka, której światło ugięte, tworzące prążek I rzędu, jeszcze weszło do mikroskopu (ryc. 12.26).

Rysy pozostałych siatek uginających światło tak silnie, że w mikroskopie powstaje tylko prążek zerowy widma dyfrakcyjnego, nie byłyby przez mikroskop rozdzielane. Tak więc rzeczywisty obraz preparatu powstaje na skutek interferencji między wiązkami światła ugiętymi i nieugiętymi (ryc. 12.27). Możemy powtórzyć za twórcą teorii mikroskopu Ernestem Abbe, że przez mikroskop dostrzeżemy tylko te szczegóły preparatu, które ugięły światło w takim stopniu, że co najmniej wiązka ugięta I rzędu weszła do obiektywu.

Można udowodnić, że graniczna siatka dyfrakcyjna, tj. ta, której rysy mikroskop jeszcze rozdzieli, miałaby stałą — a, dla której słuszny jest wzór określający zdolność rozdzielczą mikroskopu przy obserwacji preparatu periodycznego—12.19¹. Z wzoru tego (ozna-

242

1

M. Pluta — Mikroskopia fazowo-kontrastowa i interferencyjna. PWN, 1965.