0277

287

11.3. Sądowa kontrola konstytucyjności prawa w Europie

rawowania czy też egzekwowania odpowiedzialności rządzących za swe poczyna, w sytuacjach dających sądowi możność faktycznego wyboru. W rękach u leży bowiem prawo do uznania:

(1)    decyzji politycznych za zgodne lub niezgodne z konstytucją, co przesądza o ich dalszych losach;

(2)    funkcjonariusza publicznego za winnego lub niewinnego naruszenia prawa, co pociąga za sobą możność kontynuowania kariery politycznej bądź też jej zahamowania, a nawet zakończenia;

(3)    wyniku wyborów za ważne lub nieważne, co może oznaczać powtórzenie procedury wyborczej;

(4)    działalności partii politycznych za nie zagrażającą lub zagrażającą demokratycznemu ładowi politycznemu, co może spowodować ich delegalizację;

(5)    działań administracji państwowej za nie naruszające lub naruszające wolności i prawa obywatelskie, co może skutkować np. powstaniem obowiązku wynagrodzenia obywatelowi szkody przez państwo.

11.3. Sądowa kontrola konstytucyjności prawa w Europie

Najbardziej widocznym i w związku z tym najczęściej dostrzeganym politycznym aspektem działania władzy sądowniczej jest kontrola konstytucyjności prawa {ja-dicial reuiew). Wynika ona z uznania konieczności ustanowienia instytucji „strażnika konstytucji”, funkcję tę wcześniej spełniał monarcha lub parlament. Idea sądowej kontroli zgodności prawa z konstytucją pojawiła się w Ameryce, w początku XIX stulecia. Treścią orzeczenia Sądu Najwyższego USA z 1803 r. było ustanowienie zasady, że w przypadku niezgodności ustawy z konstytucją, każdy sąd ma prawo odmówić jej zastosowania; bezwzględne pierwszeństwo należy się bowiem konstytucji jako najwyższemu źródłu prawa. W ten sposób zasada podziału władz nabrała nowego znaczenia poprzez nałożenie na władzę ustawodawczą i wykonawczą istotnego ograniczenia w postaci „korygującego” uprawnienia sądów, przekształcając się w „negatywną legislację”¹. W dwudziestoleciu międzywojennym judicial reuiew przedostała się do europejskiego porządku prawnego (jako pierwsza zasadę tę przyjęła Austria w 1920 r.). Po II wojnie światowej sądowa kontrola konstytucyjności prawa stała się standardem dla wszystkich krajów wchodzących na drogę demokracji. Nie inaczej stało się w Europie Środkowej i Wschodniej. Nie ma w tym regionie kraju, który nie przewidywałby judicial reuiew (najpóźniej, bo dopiero w 1996 r., uruchomiono sądową kontrolę konstytucyjności prawa na Łotwie), choć rozwiązania organizacyjne przyjęte wpa-ństwach pokomunistycznych różnią się od siebie.

Możemy wyróżnić dwie zasadnicze sytuacje. Pierwszą z nich jest zdecentralizowana kontrola sądów powszechnych, przyjęta po 1803 r. w USA. Model amerykański opiera się na założeniu, że każdy sąd, który zetknie się ze sprzecznością normy niższego rzędu z normą konstytucyjną jest zobowiązany zastosować -

1

Por. A. Sweet, Constitutlonal Courts and Parliamentary Democracy, „West European Polltlcs" 2002, t. 25, nr 1, s. 81, 82.