0279

11.3. Sądowa kontrola konstytucyjności prawa w Europie 289

wiązanie pośrednie, charakteryzujące się najszerszym zakresem władzy sądowniczej. Zgodnie z § 152 konstytucji z 1992 r. rolę organu orzekającego o nieważności ustawy lub innego aktu prawnego „z postanowieniami lub sensem Konstytucji” spełnia Sąd Państwowy, pełniący równocześnie funkcje Sądu Najwyższego, a więc instancji odwoławczej od wyroków sądów powszechnych. Orzeczenie takie zapada na wniosek Kanclerza Sprawiedliwości, który jest zobowiązany do nadzoru nad zgodnością aktów prawnych władzy państwowej i samorządów lokalnych z konstytucją i ustawami. Warto dodać, że w niektórych krajach prawo do złożenia skargi konstytucyjnej zostało przyznane obywatelom. Przepis taki wprowadzono w 1969 r. w RFN, w 1975 r. w Austrii, a w 1978 r. - w Hiszpanii. Konstrukcja ta okazała się atrakcyjna również dla niektórych państw postkomunistycznych. Prócz Polski zastosowano ją w Słowenii (art. 160 konstytucji z 1990 r.), Czechach (art. 87 ust. 1 pkt d konstytucji z 1992 r.) oraz Słowacji (art. 127 konstytucji z 1992 r.).

Jak już wspomniano, trybunały konstytucyjne są wyodrębnionym podsystemem władzy sądowniczej, nie wchodzącym w skład struktury systemu sądownictwa powszechnego i nie podlegającym niczyjemu zwierzchnictwu. Powoływanie ich składu osobowego odbywa się na innych zasadach niż sądów powszechnych, których obsada należy do władzy wykonawczej (najczęściej do prezydenta). Sędziowie sądów konstytucyjnych są powoływani w bardziej skomplikowany sposób. Wpływ na ich skład ma przede wszystkim większość parlamentarna, choć niekiedy dzieli swe uprawnienia z prezydentem (czasami także, jak w Bułgarii czy na Ukrainie, z przedstawicielami władzy sądowniczej). Co ważniejsze, przy powoływaniu sędziów sądu konstytucyjnych obowiązuje zasada kadencyjności (odnoszona do każdego sędziego z osobna). Kadencja sędziego nie pokrywa się z kadencją parlamentu i wynosi od 8 lat (Chorwacja) do 12 lat (Rosja, Słowacja i Węgry). W niektórych państwach - jak w Polsce, Słowacji i na Węgrzech ulegała ona w latach 90. przedłużeniu. Ma to zminimalizować możliwość doboru sędziów zgodnie z wolą jednego ośrodka dyspozycji politycznej i prowadzić do możliwie pełnego uniezależnienia sądu konstytucyjnego od bieżącej konfiguracji sił politycznych w parlamencie. Jedynie w Estonii sędziowie Sądu Państwowego są powoływani na stałe, przez parlament, działający na wniosek prezydenta (w przypadku nominacji na stanowisko przewodniczącego Sądu) lub na wniosek Przewodniczącego (w przypadku pozostałych sędziów). Szczegółowe rozwiązania organizacyjne sądów konstytucyjnych w wybranych państwach Europy przedstawia tabela 25.

Niezależnie od przyjętego modelu normatywnego kontroli konstytucyjności prawa różni się ona w poszczególnych państwach poziomem intensywności (chodzi o liczbę ustaw zakwestionowanych i unieważnionych przez sąd konstytucyjny). Do grupy państw o silnej ochronie konstytucyjności należą przede wszystkim Stany Zjednoczone, natomiast w Europie - Niemcy, Belgia i Francja; średni poziom ochrony występuje w Austrii, Hiszpanii i we Włoszech; ochronę słabą odnajdujemy natomiast w trzech państwach skandynawskich (Danii, Norwegii i Szwecji), w Irlandii, Grecji oraz Portugalii. W Wielkiej Brytanii, Holandii i Luksemburgu sądowa kontrola konstytucyjności ustaw nie istnieje¹. Warto podkreślić nato-

1

Por. A. Lijphart, Patterns oj Democracy. Gouernment Forms and Performances in Thlrty-SLx Democracies, Yale Universlty Press, New Haven 1999, s. 225-228.