0281

291

11.4. Egzekwowanie odpowiedzialności rządzących

hroną konstytucyjności prawa, choć z egzekwowaniem orzeczeń trybunatów onstytucyjnych - jak wskazuje to choćby przykład Słowacji w czasach rządów V. ecziara - bywa różnie. Należy jednak pamiętać, że w Rosji, w okresie władzy B. elcyna, a także i na Ukrainie, za kadencji L. Kuczmy, Sąd Konstytucyjny stał się likiem ograniczającym arbitralność władzy prezydenta i osłabiającym tenden-e autorytarne. Zdaniem niektórych badaczy, atrakcyjność sądowej kontroli konstytucyjności prawa wynika z tego, że stanowią one widomą oznakę budowania infrastruktury instytucjonalnej młodych demokracji, dając się równocześnie wykorzystywać jako instrument rozgrywki politycznej z potencjalnymi rywalami¹.

11.4. Egzekwowanie odpowiedzialności rządzących

Sądownictwo konstytucyjne - niezależnie od postaci, jaką przyjmuje - jest jedną z dwóch płaszczyzn egzekwowanej przez sądy „odpowiedzialności poziomej” władzy ustawodawczej i wykonawczej. Drugą z nich jest możliwość osądzenia funkcjonariuszy publicznych za czyny stanowiące naruszenie prawa. Na wstępie warto podkreślić, że w niektórych systemach politycznych przyjęto wywodzącą się z Wielkiej Brytanii instytucję impeachment, oznaczającą przyznanie takiego prawa wyłącznie parlamentowi, w myśl zasady, że izba niższa oskarża, izba wyższa sądzi. Poza Europą, rozwiązanie to przyjęto m.in. w konstytucji USA (art. II § 4) i konstytucji Argentyny z 1853 r. (art. 53 i 59). Warto jednak zaznaczyć, że w Wielkiej Brytanii impeachment został zastąpiony odpowiedzialnością polityczną gabinetu przed parlamentem, co upodobniło ją do pozostałych państw kontynentu. Konstrukcja impeachment znalazła natomiast uznanie w niektórych państwach Europy Wschodniej, w tym w Rumunii, Rosji, Ukrainie i na Litwie. Zgodnie z art. 93 konstytucji Rosji, prezydent może być usunięty z urzędu na podstawie oskarżenia wysuniętego przez izbę niższą (Dumę) i uchwały izby wyższej (Rady Federacji). Postępowanie w tej sprawie podlega jednak dodatkowej kontroli ze strony władzy sądowniczej; Sąd Najwyższy musi stwierdzić, że w działaniach prezydenta wystąpiły znamiona przestępstwa, zaś Sąd Konstytucyjny orzeka o prawidłowości zastosowanej procedury. Podobny tryb przewiduje konstytucja Ukrainy z 1996 r. (art. 111), przy czym oskarżenie wysuwa i osądza ten sam organ - jednoizbowy parlament (Rada Najwyższa). Analogiczną procedurę przyjmuje regulamin parlamentu litewskiego, który jednak nie nadaje orzeczeniom Sądu Konstytucyjnego o naruszeniu (lub nienaruszeniu) konstytucji charakteru wiążącego. Inaczej przedstawia się natomiast sprawa odpowiedzialności prezydenta Rumunii; w razie naruszenia przezeń konstytucji, obie izby parlamentu mogą podjąć na wspólnym posiedzeniu uchwalę o zawieszeniu głowy państwa, po zasięgnięciu opinii Trybunału Konstytucyjnego. Jej skutkiem jest przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania prezydenta (art. 95 konstytucji z 1991 r.). Cechą wspólną procedur przewidzianych w Rosji, na Ukrainie i w Rumunii jest ograniczenie udziału władzy sądowniczej w procesie usuwania z urzędu prezydenta do możli-

1

Zob. C. Thorson, Why Poitłlcians Want Constitutlonal Courts: TheRussian Case, „Communist and Post-Communlst Studies” 2004, t. 37, nr 2, s. 189 1 n.