0287

\ I, -V

runkach hiperbarii uzyskiwanej w komorach ciśnieniowych. Przy oddychaniu samym tlenem można wówczas uzyskiwać bardzo wysoką prężność tego gazu i rozpuszczanie dużych jego objętości w osoczu. Osocze może wówczas zastępować krwinki czerwone i hemoglobinę w transporcie tlenu; dochodzi również do znacznego zwiększenia prężności tego gazu w tkankach. Ważne znaczenie praktyczne znalazła ta metoda w leczeniu zatruć CO i w zakażeniach bakteriami beztlenowymi, a zwłaszcza w zgorzeli gazowej.

Kylstra wykazał doświadczalnie, że płuca ssaków, np. psów, zanurzonych pod wodą, mogą w odpowiednich warunkach pobierać rozpuszczony w niej tlen. Gdy prężność tlenu wynosi kilka atmosfer, jego objętość rozpuszczona w wodzie jest tak duża. że wystarcza dla pokrycia zapotrzebowania organizmu i utrzymania zwierząt przy życiu. Konieczny jest jednak dodatek soli mineralnych do wody (np. 1 % NaCl) dla utrzymania ciśnienia osmotycznego na poziomie zbliżonym do wartości tego ciśnienia w osoczu; zwykła bowiem woda szybko wnika do łożyska naczyniowego i wywołuje duże zaburzenia, np. krążeniowe. Z tego też powodu uważa się, że ludzie tonący w wodzie morskiej mają większe szanse na odratowanie niż tonący w wodach śródlądowych.

Andrzej Pilawski

16. WPŁYW TEMPERATURY I WILGOTNOŚCI NA USTRÓJ. TERMOREGULACJA

Temperatura jest ważnym czynnikiem fizycznym, mającym wpływ na procesy biologiczne Od temperatury zależy bowiem wiele zachodzących w ustroju żywym procesów fizycznych i chemicznych. Współczynnik dyfuzji i lepkości, ciśnienie osmotyczne, potencjały elektrochemiczne, potencjały chemiczne, a co za tym idzie szybkość reakcji chemicznych — oto zaledwie kilka przykładów wielkości zależnych od temperatury, a można jeszcze wymienić trwałość niektórych związków biochemicznych, ich struktury itd. Od temperatury uzależnione są więc także procesy metabolizmu, transportu w żywym ustroju, jak i potencjały bioelektryczne związane z kolei z pobudliwością komórek itd. Im wyżej zorganizowany ustrój żywy, tym bardziej różnorakie i złożone ma do spełnienia funkcje. Jest to możliwe przy udziale wysoko wyspecjalizowanego urządzenia sterującego, jakim jest system nerwowy. Sprawne działanie tego systemu wymaga stałości temperatury. Dlatego między innymi człowiek i zwierzęta stałocieplne muszą utrzymywać stalą temperaturę (homojo-terrnia), w odróżnieniu od zwierząt zmiennocieplnych (poikilotermia), które swoją temperaturę dostosowują do warunków otoczenia.

Jak temperatura wpływa na przebieg procesów biologicznych, jak wiąże się z problemami termorcgulacji, jakie są granice tolerancji zmian temperatury? Oto zagadnienia, które mają być omówione w tym rozdziale.

16.1. Wpływ temperatury na szybkość reakcji chemicznych i procesów biologicznych

Szybkość przebiegu reakcji chemicznych mierzy się szybkością k zmiany stężenia reagujących substancji

293