0289

Władza wykonawcza

premiera, nawet jeśli ma on formalnie nieograniczone w tym względzie uprawnienia. Jeśli jednak rząd ma charakter jednopartyjny, a premier jest liderem zwycięskiej partii, to wówczas możliwości jego działania są znacznie szersze, choć nie oznacza to pozbawienia kierownictwa partii wpływu na decyzje personalne.

Jak była już o tym mowa, działania premiera, w szczególności w zakresie władzy kreacyjnej, podlegają ograniczeniom prawnym, choć w niejednakowym zakresie. Gdy porównamy pozycję premierów Wielkiej Brytanii i Holandii, to okaże się, że szef gabinetu holenderskiego ma wyjątkowo wąski zakres kompetencji. Przede wszystkim nie ma on uprawnień do powoływania i odwoływania ministrów, nie może im też wydawać dyrektyw odnoszących się do sposobu głosowania w określonych kwestiach. Nie oczekuje się od niego, jak zauważa R. Andeweg, inicjatyw politycznych. Zdaniem autora, sytuację w holenderskim gabinecie można scharakteryzować w ten sposób, że „ministrowie współrządzących partii otrzymują nominację z rąk swoich partyjnych przywódców i składają jedynie kurtuazyjną wizytę premierowi przed złożeniem przysięgi". Pozycja ta bez wątpienia wynika z tradycji działania „wielkiej koalicji” i związanej z tym wielości płaszczyzn przetargu (choć zauważmy, że praktyka powoływania wielkiej koalicji została w Holandii zarzucona u schyłku lat 60. i zdaje się odradzać dopiero pod koniec łat 80.). Ograniczenia możliwości działania premiera wynikają jednak głównie z uwarunkowań koalicyjnych. Podobną sytuację obserwujemy w RFN, gdzie, jak się niekiedy podnosi, coraz słabiej działa „efekt kanclerski”, pozwalający niegdyś wybitnym osobistościom politycznym (takim jak Konrad Adenauer czy Willi Brandt) na większą swobodę manewru. Tłumaczy się to wzrastającą rolą polityczną FDP,

0    której utrzymanie na arenie Bundestagu walczą zarówno obie wielkie partie, jak

1    wyborcy. Ewolucja systemu partyjnego RFN nakazuje odnieść tę uwagę do wzrostu znaczenia instytucji partii „trzecich”, które stały się nowym i chyba trwałym elementem krajobrazu politycznego tego kraju.

W porównaniu z krajami, w których zawierane są koalicje, pozycja premiera Wielkiej Brytanii jest o wiele silniejsza. Obejmuje bowiem zarówno kontrolę nominacji ministerialnych, działań gabinetu, służb cywilnych, a w ostatecznym efekcie - większości parlamentarnej. Jednak również i w tym przypadku pojawiają się ograniczenia jego władzy, które wynikają z wewnątrzpartyjnych uwarunkowań. Będąc liderem partii - zauważa Anthony King - premier „musi brać pod uwagę perspektywę (choćby odległą) złożenia go z funkcji, co oznacza złożenie go z urzędu". Okoliczność ta została uwzględniona przez kierownictwo Labour Party, które podjęło decyzje znacznie zawężające samodzielność premiera wywodzącego się z tej partii w nominowaniu ministrów. Mimo to premier rządu Jej Królewskiej Mości jest, i prawdopodobnie pozostanie, najsilniejszym spośród szefów europejskich rządów.

285