96

tycznych oraz stopień stabilności danego systemu politycznego. Im jest on wyższy, nawet jeśli dotyczy totalitaryzmu, tym bardziąj dany system dąje się opisać jako gra kooperacyjna z jedynie symbolicznymi elementami rywalizacji. I odwrotnie, system de* m okrąg i nieskonsolidowanej lepiej analizować posługąjąc się terminami gry w znaczeniu walki, choć i tam mąją oczywiście miejsce prezentacje symboliczne oraz zjawiska kooperacji. Za właściwą stabilnym systemom politycznym uznałem socjotechnikę integracji, której celem jest coraz głębsze przywiązywanie jednostek i zbiorowości do wartości, które okazały się danej sztuce politycznąj szczególnie użyteczne. Może to być szeroka partycypacja polityczna i ekonomiczna przedsiębiorczość w warunkach demokratycznych, lecz także ideowość i ślepe zaufanie do przywódców i kierowniczej partii w państwie totalitarnym. Jednym z instrumentów integracji społeczeństwa ponad wszelkimi różnicami i podziałami jest, używąjąc słów francuskiego eseisty Phi-lippa Muraya, hiperświęto — wytwór polityków, mediów i instytucji kultury masowej². Świętująca werąja demokracji kształtąje jednomyślność, usuwąjąc poza nawias społeczeństwa jednostki nie chcące się integrować.

Natomiast w systemach nadal ulegąjących przekształceniom (np. transformacji od niealternatywnych do demokratycznych), moim zdaniem przeważa sogotechnika dezintegracji, której celem jest wykazanie niefunkcyonalności dotychczas wyznawanych wartości i zinternalizowanie przez społeczeństwo nowych ideałów. W tych systemach nie ma także porozumienia głównych frakcji elit politycznych co do tego, jakie wartości i ideały powinny zakorzenić się w świadomości ludzkiej. Święta nie są — nawet zaprogramowaną - erupcją wspólnej radości, lecz stanowią raczej manifestację przeciwko komuś lub czemuś.

W ramach sozotechniki wyodrębniłem sferę polityki, w którą} dąje się zaobserwować szczególny rodząj wpływu. Charakteryzuje się on większymi możliwościami zidentyfikowania podmiotu sozotechniki oraz większą rozbieżnością celów systemu sterującego

E. Bieńkowska, Homo Festiuus, .Gazeta Wyborcsa* z 06.10.1999.

i systemu sterowanego. Ze względu na niekiedy dość łatwe do wykrycia zabiegi manipulacyjne sozotechniki politycznej, w świadomości jednostek socjotechnika sprowadza się tylko do tego procesu. Cele tak pojmowanego wpływu określane są w pierwszym rzędzie przez partykularne interesy podmiotów polityki, które np. poprzez kontakt ze środkami masowego przekazu mogą wywierać istotny wpływ społeczny. Ten rodząj socjotechniki określiłem jako specyficzny na poziomie mikro. Wiele uwagi przywiązywałem do pozaracjonalnych determinantów kształtowania postaw i zachowań politycznych, uznąjąc je za charakterystyczne w oddziaływaniu socjotechnicznym. Za wciąż aktualny należy moim zdaniem uznać pogląd Ernsta Cassirera, iż społeczeństwa wysoko rozwinięte są podatne na wpływy mitycznych struktur poznawczych, ceremoniałów i rytuałów, podobnie jak wspólnoty pierwotne. Różnica polega przede wszystkim na formach pobudzania uczuć człowieka. Ludzkie możliwości intelektualne przez tysiąclecia uległy ogromnemu wzrostowi, ale w pierwszej fazie eliminacji danych prym wciąż wiodą nasze przywiązania emocjonalne, co powoduje, iż kalkulacje intelektualne mąją siłą rzeczy charakter wtórny. Wskazywałem, iż czynniki pozaracjonalne odgrywają szczególną rolę w sferze kształtowania naszych opinii i postaw politycznych. Wbrew modelowym założeniom demokracji partycypacyjnej, to nie rozumni i świadomi wyborcy, lecz aktywność nie postępującego zgodnie z założeniami teorii racjonalnego wyboru elektoratu decyduje o stabilności systemu. Paradoks, o którym pisałem szerzej w rozdziale czwartym, jest — moim zdaniem — jednym z większych niebezpieczeństw grożących demokracji, bowiem kreuje człowieka całkowicie zewnątrzsterówalnego.

Więcej miejsca poświęciłem socjotechnice w skali makro, wskazując na cele charakteryzujące socjotechnikę demokracji liberalnej. Zabrałem tym samym głos w dyskusji na temat przyszłości demokracji w ogóle. Zajęcie jakiegokolwiek stanowiska w tej materii jest zawsze kontrowersyjne, o czym świadczą spory intelektualistów wokół książek Francisa Fukuyamy, Beniamina R. Barbera, Georga Ritzera czy Samuela P. Huntingtona. Pogląd prezentowany w tych rozważaniach stanowi więc zaledwie przy-

189