1 1513

W wieku poniemowlęcym rośnie precyzja ruchów palców dzięki jednoczesnemu rozwojowi koordynacji wzrokowo-ruchowej. Do końca 3. r.ż. dziecko powinno nauczyć się samodzielnie jeść łyżką, pić z kubka, wkładać buciki, czapeczkę, myć i wycierać buzię, zacząć bazgrać ołówkiem. Pod koniec wieku przedszkolnego (5-6 lat) dzieci powinny umieć posługiwać się nożem i widelcem, samodzielnie się ubierać i myć, z niewielką tylko pomocą rodziców. Przy czynnościach trudnych, takich jak zapinanie guzików czy wiązanie sznurowadeł, płynność i precyzję ruchów uzyskują dzieci 6-, 7-letnie. Dzięki rozwojowi analizatora kinestetyczno-ruchowego wykonywanie tych czynności może się już odbywać bez kontroli wzroku. U zdrowego dziecka manipulacja przedmiotami i sprawność manualna rozwijają się harmonijnie wówczas, gdy rodzice dostarczają mu odpowiednio dobranych zabawek, zachęcają do samodzielnego ubierania się, mycia i jedzenia, nie wyręczając go z powodu powolności lub niezgrab-ności jego ruchów, lecz cierpliwie i wielokrotnie pokazując, jak daną czynność należy wykonywać. W następnych latach zwiększa się szybkość i dokładność ruchów oraz ich zakres, nic ma to już jednak większego znaczenia dla psychicznego rozwoju dziecka.

Rozwój procesów poznawczych

W rozdziale tym oparto się przede wszystkim na poglądach autorów polskich -Spionek, Łapińskiej, Przetacznikowej - przedstawionych w monografii M. Zebrowskiej (1990). W części poświęconej rozwojowi myślenia u dzieci przyjęto koncepcję piagetowską jako tę, która nadal jest uważana przez psychologów za najpełniej objaśniającą ewolucję procesów myślowych.

Rozwój mowy

Wiek niemowlęcy to okres wstępny i przygotowawczy w rozwoju mowy, w którym wykształca się z krzyku i nieartykułowanych dźwięków bardziej złożona wokalizacja fonemów, składających się na mowę właściwą. Liczne badania (Żebrowska, 6 - c, d) nie potwierdziły ciągłości strukturalnej gruchania (2.-4. m.ż.), gaworzenia i mówienia, które zaczyna się w 11.-12. m.ż., gdy zaczynają być wymawiane pierwsze stówa ze zrozumieniem ich znaczenia. W tym miejscu należy wspomnieć, że gruchanie występuje także u dzieci głuchych od urodzenia, co myli rodziców oraz wielu pediatrów we wczesnym rozpoznaniu głuchoty.

W wieku poniemowlęcym dziecko rozwija mowę właściwą bierną (rozumienie mowy) i czynną (wymawianie słów) dzięki przyswajaniu podstawowego zasobu słów i elementarnej gramatyki języka używanego przez rodziców. W tym okresie następuje też przejście ocl posługiwania się równoważnikami zdań i zdaniami prostymi (18.-24. m.ż.) do budowania zdań złożonych (pod koniec tego okresu). Dziecko 3-letnie powinno znać i używać ok. 1000 słów. U dzieci, których mowa czynna jest uboga i słabo rozwinięta mimo osiągniętego wieku przedszkolnego (4. r.ż.), przede wszystkim należy zwrócić uwagę na poziom rozwoju mowy biernej. Dzieci 4-, 5-letnie, które słyszą dobrze, a nie roz-

25