10040

( XX WSTI-P

( XX WSTI-P

ciąde wegetuje model koteryjnej izolacji, zakonserwowany ną spełniały więzi rodowe, stanowe, klanowe, powiatów

szlachecko-sobiepanskiej przeszłości. kicd> to funkcję _na^{1 2}

wyznaniowe itp.. a nic powiązania wynikające zc społecznego podziału pracy i wzajemności usług.

Perspektvwa² przyszłości wobec takiego stanu rzeczy są _nj_e pokojące. Ći. którzy by mogli wnieść ożywcze impulsy, _n{_Q znajdują tu oparcia. Pieniądz, miast być środkiem, staje się _cc. lem. Oddala się perspektywa rozwiązania nabrzmiałych próbie-mów społecznych. Jaskrawym przykładem zjawisk regresyw-nych staje się narastanie antysemityzmu i wywoływ anych przezeń tendencji izolacjonistycznych w środowisku żydowskim.

Znamienna rzecz: w Lalce wśród arystokratów, czyli w środowisku najmocniej przez Prusa obciążanym odpowiedzialnością za stan społeczeństwa, swoiście sympatyczniejsi są ci, co — jak baron Krzeszowski bezceremonialnie ujawniają dewiacje swojej sfery i przynajmniej w błazenadzie są uczciwsi od innych, bo są sobą. Uczciwsi niż ci. co jak pan Łęcki lub książę — nadętą powagą maskują patologię swej klasy i w jakiejś mierze udaje im się to maskowanie. Umiejętnie steatrali-zowali swoje życie grą. pozoracją, szminką, rytuałami, fasadami. uczynili je operetką udającą poważne widowisko. Tym różnią się od operetki prawdziwej. I tym jeszcze, a nawet przede wszystkim, że dają widowisko niewiarygodnie kosztowne. w istocie bowiem pasożytują na organizmie społeczeństwa.

Antyarystokratyczna wymowa Lalki była zresztą tematem szeregu celnych a wnikliwych interpretacji, które należą dziś do klasycznych już pozycji w obrębie piśmiennictwa poświęconego twórczości Prusa".

Głębiej i natarczywiej niż którykolwiek innv a pisarz polski wyraził Prus w swej powieści nrzeL "^y bezpowrotnie minęła era szlachecko-zicmiańskli ^kondnie- ^ze Celność.. . notaHy o*,

w usługach wzajemnie użytecznych Pr iwn • ^nar?^dow i wymiany usług" jako przeciwwaga prawa walki Tb”" tanS wiło jego ulubiona hipotezę (obszernemu jej wykładowi święcił S:kn programu w warunkach obecnego rozwoź IJa czenstwo. 1883). role/ nawet w rolniczej idylli Zasławka znajdzie się ilustracja tego prawa: i tu nie da się żyć w izokS od świata, trzeba handlować, bo trzeba kupować maszyny t hczyc. Liczyc np czy się opłaci inwestować w cukrownie.' tz> me Ta idylla funkcjonuje nie na zasadzie patriarchalnego poganiania wołkow siwych i parobków poczciwych. Tu sie myśli i pracuje wedle wymogów nowoczesnej organizacji' a ..imponująca staruszka", czytająca książki, o które nie podejrzewa! jej Ochocki, jest w istocie fachowym dyrektorem przedsiębiorstwa. Ta staruszka wie, że moralność i wydajność Pracy .jej ludzi zależy od tego, ile zarabiają, jak mieszkają, co

jedzą i co umieją.

Dwie idylle, dwie krainy utopijne przedstawia Prus w Lalce jako postulaty i wzory społeczeństwa: oprócz Zasławka jeszcze Paryż. Sąsiadują z sobą wszakże Wokulski prosto z Paryża jedzie do prezesowej i w' podobnej utrzymane są konwencji: na pierwszy rzut oka nie zdradzają swej utopijno-ści, mają wystrój realistyczny, nie są pozbawione rysów niedoskonałości. Bo to są utopie budowane przez pisarza nie na marzeniu czy fantazji (marzycielstwo ma w Lalce nie najlepszą opinię), lecz na podłożu naukowej refleksji ekonomicznej. Utopia paryska jest przy tym zdecydowanie ważniejsza od

zasławskiej i dużo szczegółowiej zarysowana.

W obręb świadomości bohaterów Lalki włączył Prus dwie grupy doktryn ekonomicznych: mieszczańskie doktryny liberalne i ekonomię polityczną socjalistów.

1

Wielostronnie i wnikliwie omawiali tę problematykę zwłaszcza

2

^{Sk> (},^m'^,n\^w _f^kt^s,3żce Twórczość Bolesława Prusa.

w !vvH l⁶wd' ¹¹ °^Pa ^{al )}' H- Markiewicz/' Wstęp do Lalki ^u wyd. z 1959 roku i reedycje późniejsze), J.Kulczycka-Salo-m (m.in. w książce Bolesław Prus, Warszawa 1964, s. 148    151).