1 1816

cji klasyfikowania, szeregowania, porównywania, abstrahowania, uogólniania i systematyzacji, przy czym stopniowo tworzą się pojęcia o coraz wyższym poziomie ogólności. W rozumowaniu pojawia się zdolność do wnioskowania i dowodzenia, opartego przede wszystkim na metodzie prób i błędów oraz poszukiwaniu systemu (op. cit.).

W starszym wieku szkolnym, w wieku dorastania, myślenie wchodzi w stadium operacji formalnych, w którym rozumowanie przeprowadzane jest systematycznie, tak by na podstawie przesłanek dojść do rozwiązania. Jest to rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne. Dzięki możliwości dokonywania operacji formalnych, oderwanych od konkretu, młodzież staje się zdolna do zestawiania sądów i wyprowadzania wniosków z ich złożonych kombinacji. Rozumowanie wychodzi daleko poza obszar aktualnych obserwacji - dorastający potrafią już przewidywać przekształcenia, które jeszcze nie powstały, i zaczynają coraz lepiej poruszać się w świecie pojęć czysto abstrakcyjnych i bardzo złożonych operacji: w starszych klasach szkoły średniej młodzież operuje już takimi pojęciami, jak nieskończoność, liczby urojone, czasoprzestrzeń, absolut itp.

Wiek ten cechuje duża żywość umysłowa, chłonność informacji, krytycyzm, dociekliwość, filozofowanie oraz twórczość. Krystalizują się także preferencje poznawcze i zainteresowania, będące punktem wyjścia do specjalizowania się i wyboru zawodu.

Rozwój emocjonalno-społeczny

Emocje pełnią w procesie rozwoju funkcję oceny między jednostką a środowiskiem, wpływając na przebieg czynności (Reykowski, 1992). Mają więc one wpływ na doświadczenie jednostki przez aktywację czynnościową i wartościowanie bodźców.

Rozwój uczuć

W wieku niemowlęcym czynności korowe są zdominowane przez czynności podkorowe, które nadają zasadniczy ton reakcjom uczuciowym dziecka. U noworodków i we wczesnym niemowlęctwie można zaobserwować występowanie emocji uważanych za wrodzone: strachu, gniewu i zadowolenia.

Pojawiający się od ok. 4. m.ż. uśmiech na widok matki, radosne ożywienie przy przygotowaniach do karmienia stanowią pierwsze przejawy uczuć o charakterze społecznym. Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko naśladuje niektóre czynności dorosłych: bawi się z matką w chowanego, w „koci-koci łapci”, a także zaczyna wykazywać zainteresowanie innymi dziećmi.

Pod wpływem otoczenia i wychowania, wraz z rozwojem wyższych czynności nerwowych, przeżywane dotąd proste emocje zaczynają w wieku poniemowlę-cym przekształcać się w różnorodne, coraz bardziej złożone uczucia - miłości, zazdrości, niechęci i in. Słabość procesów hamowania sprawia, że uczucia te są żywe i labilne (dziecko łatwo przechodzi od jednego uczucia do drugiego, a przy tym reaguje nieproporcjonalnie do bodźca). Uczucia te na tyle mocno oddzia-

28