102 5

200 nawyk

w wychowaniu (1929, 2 wyd. 1932), Zasady nauczania (1930 i kolejne wyd. 1931,. 1932, 1946, 1947, 1948, 1957, 1961), Nasza waika o szkoły polską (red., t. 1 1932, t. 2 1934), Współczesne prądy pedagogiczne (1934, 2 wyd. 1947), Polska myśl pedagogiczna (1938), Zycie duchowe (1947), O szkolnictwie francuskim (1961), O tvychowaniu i wychowawcach (1968).

nawyk, wyuczony składnik świadomej działalności człowieka, będący rezultatem wiele razy powtarzanych, stopniowo automatyzujących się czynności. Rozróżnia się n. ruchowe, jak posługiwanie się różnymi narządami ciała, narzędziami, chodzenie, pływanie, nawyki sportowe itp.; n. zmysłowe, które dotyczą posługiwania się wszystkimi zmysłami; wreszcie n. umysłowe, m.in. nawyki mowy (np. gramatyczne, fonetyczne, ortograficzne, n. mówienia językiem obcym), myślenia, posługiwania się symbolami i wzorami matematycznymi, chemicznymi, fizycznymi itp. Opanowanie n. następuje poprzez wielokrotne ćwiczenia, odpowiednio urozmaicone. Występująca przy tym automatyzacja działania jest przede wszystkim związana z automatycznym posługiwaniem się regułą (regułami), która decyduje o takiej czy innej postaci działania nawykowego. Stopniowo świadomość istnienia reguły zanika (automatyzuje się), pozostaje natomiast ogólna kontrola świadomości nad przebiegiem działania nawykowego.

negatywizm (u dzieci i młodzieży), tendencja do zachowania niezgt z oczekiwaniami otoczenia, pojawiająca się już w wieku przedszkolnym, kiedy dziecko „sprawdza swoje siły” i często używa słowa „nie”, ale szczególnie wyraźnie w okresie dojrzewania, kiedy zwłaszcza jest wyrazem niezadowolenia z kontroli ze strony rodziców' czy nauczycieli.

Ncjcdl£ Zdenek (1878-1962), czeski historyk, muzykolog i pedagog; od 1905 docent, od 1909 profesor Uniw. Karola w Pradze, od 1907 członek Czechosłowackiej Akad. Nauk;/1939-45 profesor Uniw. im. Łomonosowa w Moskwie; członek PAN, Akad. Nauk ZSRR oraz innych zagranicznych akademii i towarzystw naukowych, 1952-62 prezes Czechosłowackiej Akad. Nauk; 1945-53 minister oświaty w Czechosłowacji. W swoich poglądach historycznych opierał się na założeniach materializmu historycznego. W pracach pedagogicznych zajmował konsekwentnie stanowisko materialistycznc, i wskazywał na to, że klasa robotnicza jako gł. twórca współczesnej historii w krajach socjalistycznych musi wychować nowego człowieka, mądrego i wszechstronnie rozwiniętego twórcę nowego społeczeństwa. Główne prace: Spor o smysl ćeskych dijm (1914), Dłjiny nńroda ieskeho (t. 1-2 1949-55), O vychovł a v z de lani (1953).

ncobehawioryzm (gr.-ang.J, jeden ze współczesnych kierunków psychologii amerykańskiej wywodzący się z -♦ bchawioryzmu. Różni się od behawio-ryzmu tym, że za podstawową- przedmiot badania przyjmuje nic schemat: bodziec-reakcja, lecz czynność, tj. zespół reakcji ukicrunkow-anych przez cel

niedorozwój umysłowy 201

działania oraz przez procesy psychiczne pośredniczące między bodźcami i reakcjami.    *

nerw, składnik obwodowego układu nerwowego, będący wiązką włókien nerwowych łączących narządy organizmu (receptory i efektory) z ośrodkowym układem nerwowym. N. czuciowy (aferentny) przekazuje bodźce z obwodu do ośrodkowego układu nerwowego, n. ruchowy (eferentny) — z ośrodków układu nerwowego do efektorów.

nerwica (neuroza) (łac.), zaburzenie funkcji ośrodkowego układu nerwowego, powodujące jego nadmierną pobudliwość i prowadzące w efekcie do zaburzeń w układzie pokarmowym (n, żołądka), krwionośnym (n. serca), w gruczołach lub bezpośrednio w mięśniach. Sytuacjami nerwico rodnymi są silne wstrząsy psychiczne, stale powtarzające się konflikty w rodzinie, sąsiedztwie, szkole, zakładzie pracy lub zbyt intensywna praca przy stałym napięciu nerwowym. W wychowaniu rodzinnym lub szkolnym n. powstają u dzieci wówczas, gdy często przeżywają one sytuacje lękowe z powodu nadmiernej surowości rodziców bądź nauczycieli, nerwowa komórka -• komórka nerwowa, nerwowy układ -♦ układ nerwowy.

Ncuner [nojner] Gerhart (ur. 18 VI 1929 w Pschoblik, NRD), pedagog, członek Akad. Nauk NRD i Akad. Nauk Pedagogicznych NRD. Po ukończeniu studiów wyższych podjął pracę w Niemieckim Centralnym Inst. Pedagogicznym w Berlinie; 1957-61 redaktor czasopisma „Padagogik”; 1961-70 dyrektor Niemieckiego Centralnego Inst. Pedagogicznego w Berlinie (Deutsches Padagogischcs Zentralinstitut); od 1970 prezydent Akad. Nauk Pedagogicznych NRD. Zainteresowania naukowe: podstawy pedagogiki jako nauki, teoria wychowania, a szczególnie rozwijanie osobowości w warunkach ustroju socjalistycznego, teoria wykształcenia ogólnego i teoria programów szkolnych. Główne prace: Zur Einkeit von Bildung und Erziehung im Staats-burgerkundeunterricht (współaut. F. Weitcndorf i W. Lobcda, 2 wyd. 1967), Lehrplatmerk und Unierrichtsgestaltung (red.,2 wyd. 1970), Allgemeintnldung— L<hrplanv>crk- Untemchi (red., 1972), Zur Theorie der sozialisiischen Allge-mcmtnldung (1973), Soziahstuche Persónlichkeit, ihr W er den, ihre Erziehung, (1975), Woprosy tieorii socyalisticzeskogo obszczego obrazowanija (1975), Padagogik (red., 1978).

neurastenia [łac. < gr.J, pospolita postać -* nerwicy, której objawy sprowadzają się do wzrostu pobudliwości, niemożności skupienia uwagi, szybkiego męczenia się, stałego niepokoju, kołatania serca i braku opanowania. Leczenie n. polega na usunięciu przyczyn ją wywołujących i na pełnym wypoczynku.

niedorozwój umysłowy (obniżenie sprawności umysłowej, oligofrenia), zgodnie z definicją Światowej Federacji Zdrowia z 1959, jest to powstały