11 9

\

czynników, od których uzależniona jest tak czynność nadawania (mó-wienia), jak też odbioru (rozumienia). Mówienie (nadawanie) i rozumienie' (odbiór) warunkowane są pracą mózgu, narządów mownych (oddechowych, fonacyjnych i arlykulaeyjnyeh), narządu słuchu i jego właściwości wa-1 runltujących słyszenie, rozumienie oraz autokontrolę słuchową (w percepcji] słuchowej pomocniczą rolę odgiywa wzrok, umożliwiający obserwację! ruchów ust mówiącej osoby - odczytywanie z ust).

Mowa uzależniona jest od myślenia, które jest podstawą jej kształtowania.’! W procesie myślenia dużą rolę odgrywają informacje zmysłowe, odbierane przez odpowiednio wyspecjalizowane analizatory. Zdolność opanowania mowy! przez człowieka zależy przede wszystkim od właściwości anatomiczno-fizjo-J logicznych mózgu, które decydują o jego inteligencji, osobowości, uspofcć cznieniu, sprawności narządów mownych. Jak podaje M. MaruszewsIriM (1974), nie wszystkie części mózgu są jednakowo niezbędne do tego, aby* człowiek mógł mówić i rozumieć (nadawać i odbierać). Fakt ten poświadczają* liczne przykłady opisów klinicznych, w których podkreśla się wyraźnie, że* uszkodzenia pewnych okolic mózgu w przypadku badanych pacjentów w ogóle nie wpływały na zaburzenia w komunikacji werbalnej, a więc ir ich porozumiewanie się z otoczemem za pośrednictwem mowy. Bad nad mózgiem człowieka, jak podaje wymieniony autor pozwoliły na ustalenieg że udział obu półkul mózgowych w czynnościach mownych (nadawania? i odbioru) jest u większości osób nierównomierny, to znaczy, że jedni z nich pełni rolę „dominującej”, a druga jej „podległej". Zjawisko funkcjonalnej asymetrii mózgu ludzkiego nosi nazwę „dominacji dla mowy". U zna cznie mniejszej liczby osób — jak wykazały badania — obie półkule mózgów w mniej więcej takim samym stopniu biorą udział w czynnościach mownyc! (M. Maruszewski 1974). W diagnozie logopedycznej, ustalenie owej „dominacji" dla mowy. jest ważnym krokiem badawczym. Należy dodać, u większości osób poddawanych badaniom orientacyjnym rolę „dominując , spełniała półkula lewa. W niewielkim natomiast procencie „dominującą mowy" była półkula prawa, przy czym o wiele częściej miało to miejs u osób leworęcznych. M. Maruszewski (1974) podkreśla, iż nawet w obręb) „dominującej” półkuli mózgu, nie wszystkie jej części są jednakowo znaczą-dla procesu mowy. Potwierdziły to liczne badania nad afazją — gd u chorych z poważnymi uszkodzeniami półkuli dominującej nie stwierdzo; afazji lub odnotowano zaburzenia mowy o charakterze przemijającym ( burzenia czasowe — chwilowe).

Z powyższych faktów należy wnosić o istnieniu pewnych okolic półk. dominującej, szczególnie znaczących dla mowy. Okolice te tworzą „obszar^- mowy”. Uszkodzenia tego obszaru dawać mogą symptomy zaburz mowy. Z badair nad mózgiem ludzkim wynika, że obszar mowy pć dominującej zlokalizowany jest w jej części środkowej (za: M, Maruszews