IMAGE0046

na śmierć, ale nie dzisiaj, kiedy pracujemy łańcuchowo i kiedy od niego uzależniony jest rytm naszej pracy.

Oto już syrena wieży karburowej, jeńcy angielscy wy chodzą, jest pół do piątej. Potem przejdą dziewczęta ukra ińskie, wtedy będzie piąta, będziemy mogli wyprostować plecy, po czym już tylko marsz powrotny, apel i kontrola wszy dzielić nas będą od wypoczynku.

Zbiórka; Anlreten ze wszystkich stron; ze wszystkich stron z błota wyłażą marionetki, prostują zgrabiałe członki, odnoszą narzędzia do baraków. Wydobywamy stopy z ro wu, ostrożnie, żeby nie zostawić w nim chodaków, i chwiej nym krokiem, ociekający potem, idziemy ustawić się do powrotnego marszu. Zu dreien. po trzech. Chciałem zbliżyć się do Alberta, pracowaliśmy dziś oddzielnie, musimy opo wiedzieć sobie, jak nam poszło - ale ktoś mnie zdzielił pięścią w żołądek i zostałem w tyle. patrzcie państwo! właśnie obok Krausa.

Ruszamy. Kapo ostrym głosem wybija takt: - Links, links, links. - Z początku bolą nogi, potem z wolna ciało się rozgrzewa i nerwy rozluźniają. Nawet przez to dzisiaj, które z rana wydawało się tak ciężkie do zniesienia i nieskończone, przebrnęliśmy minuta po minucie; teraz Jest już załatwione i od razu zapomniane, nie jest już dniem, nie zostawiło śladu w niczyjej pamięci. Wiemy, że Julio będzie takie jak dzisiaj: może będzie deszcz padał trochę mniej lub trochę więcej albo może zamiast wykopywać ziemię pójdziemy do karburu wyładowywać cegły. Albo nio że nawet jutro skończy się wojna, albo wszyscy będziemy zabici, albo przeniesieni do innego obozu, albo może <lo kona się któraś z tych wielkich przemian, które, odkąd lagier lagrem, niezmordowanie przepowiada się jako nie uchronne i pewne. Ale kto kiedy może poważnie myśleć o jutrze?

Pamięć jest ciekawym instrumentem: odkąd jesieni

W obozie, stale skaczą mi po głowie dwa wiersze, które ongi pisał jeden z mych przyjaciół:

...aż w końcu pewnego dnia nie będzie już miab sensu mówić: Jutro.

Tu właśnie jest tak. Wiecie, jak w żargonie obozowym ówi się „nigdy"? Morgen fruh. jutro rano.

Teraz jest chwila linlcs, links. liitks und links. chwila, w której nie wolno zmylić kroku. Kraus jest niezgrabny. Już dostał kopniaka od kapo. gdyż nie umie maszerować W szeregu: a on właśnie zaczyna gestykulować i mruczeć w godnej pożałowania nicmczyźnie - co takiego? - że chce nie przeprosić za tę łopatę błota, nie zrozumiał jeszcze, 'zie jesteśmy, doprawdy trzeba przyznać, że ci Węgrzy to zedziwni ludzie.

Trzymać krok i prowadzić skomplikowaną rozmowę po emiecku to za dużo naraz, tym razem ja mu zwracam wagę, że zmylił krok. spojrzałem na niego i poprzez zro-one deszczem okulary zobaczyłem jego oczy: to były oczy ausa-czlowieka.

Wówczas wydarzyła się ważna rzecz, i trzeba opowie-ieć o niej teraz może z tego samego powodu, z jakiego eba było. aby wydarzyła się ona wówczas. Miałem mia-owicie długą przemowę do Krausa kiepską niemczyzną, lecz powoli i odrywając sylaby i upewniając się po każdym aniu. że je zrozumiał.

Opowiedziałem mu. że śniło mi się, jak siedziałem w swoim domu. w domu, gdzie się urodziłem, razem z rodziną. normalnie przy stole, a na stole było dużo. ogromnie dużo rzeczy do jedzenia. A było to w lecie i w Italii: w Ne-npolu?... ależ tak. w Neapolu, jakie znaczenie mają takie .czególy? I oto naraz zadzwonił dzwonek, a ja wstałem pełen niepokoju, poszedłem otworzyć i kogóż to widzę? Jego. tu obecnego Krausa Pali. z włosami, czystego i grubego, ubranego jak wolny człowiek i trzymającego pod pa-