138 139 2

iv mają na wolnej powierzchni rzęski i mikrokosmki reagujące jak knidocyl. U niektórych ukwiałów występują spirocysty. narządy służące do łapania pokarmu i czepne, nieznane u innych parzydełkowców, o pojedynczej, nie podwójnej kapsule, zbudownej z gliko- i mukoprotein. Kapsuła nie ma otworu szczytowego. W jamie kapsuły występuje nić z zadziorkami zwinięta spiralnie. Nić. jak sprężyna, zostaje wyrzucona na zewnątrz po przerwaniu części szczytowej kapsuły . U szorstników występują ptychocysty różniące się od spirocyst brakiem zadziorków na nici i nicią splecioną w kapsule, a nie zwiniętą spiralnie. Penetrunty. spirocysty i ptychocysty są, ogólnie ujmując, najprymitywniej wykształconymi parzydełkami w obrębie typu.

Układ nerwowy jest podobnie wykształcony jak u koralowców ośmio-promiennych. Brak narządów zmysłów, występują tylko pojedynczo rozmieszczone komórki zmysłowe.

Mezogłea jest obfitsza niż u koralowców ośmiopromiennych, zawiera liczne włókna białkowe i amebocyty.

Ryt. 55. Koralowiec scściopromicnny, budowa przegrody; c — włókienka chorągiewki mięśniowej, g — komórki gruczołowe, j — jajo, m — mezogłea, n — endoderma, o — włókna okrężne komórek nabłonkowo- mięśniowych endodermy, s — diament scpialny

Warstwa wyścielająca jamę chłonno-trawiącą jest podobnie wykształcona jak u koralowców ośmiopromiennych. Występują komórki gruczołowe śluzowe i produkujące enzymy trawienne. Włókienka kurczliwe komórek nabłonko-wo-mięśniowych. poza przegrodami, ułożone są okrężnie. W przegrodach tworzą chorągiewki mięśniowe (ryc. 55). Wypustki komórek nabłonko-wo-mięśniowych endodermy, w górnej części pnia, są szczególnie silnie rozwinięte, zwłaszcza u gatunków z kołnierzem i tworzą rodzaj zwieracza, zacieśniającego ścianę ciała nad tarczą gębową. Przegrody są podobnie zbudowane jak koralowców ośmiopromiennych. Brzegi przegród są pogrubiaie, sfałdowane wzdłużnie, tworząc trójdzielne diamenty septalne (ryc. 55). Środkowy fałd wyposażony jest w komórki gruczołowe produkujące enzymy trawienne oraz w parzydełka, boczne fałdy mają tylko komórki z wiciami. Fałdy środkowe odgrywają zasadniczą rolę przy wstępnym trawieniu, które

Ryc. 56. Koralowiec sześciopromienny, rozwój przegród. Cyfry wskazują kolejność ich powstawania

odbywa się głównie przy ich wolnych brzegach. Wstępnie, zewnątrzkomór-kowo, koralowce sześciopromienne trawią nie tylko białka i polisacharydy, ale i tłuszcze. Koralowce sześciopromienne łapią pokarm ramionami, głównie skorupiaki, mięczaki i ryby. Niektóre ukwiały mogą się posługiwać ponadto tarczą gębową, ruchliwą i rozciągliwą. Część madreporowców odżywia się drobnym planktonem i detrytusem, zlepianym na powierzchni pnia i tarczy gębowej wydzielinami gruczołów śluzowych i przenoszonym za pomocą rzęsek do gardzieli. Wiele gatunków żeruje tylko nocą.

Kolonie

Polipy w koloniach nie mają zróżnicowanej stopy. Pączkują na stolonach. U form kolonijnych powszechnie występuje szkielet zewnętrzny. Tylko u kolcz-ników występuje rogowy osiowy szkielet wewnętrzny, cechujący się jeszcze tym, że pręty osiowe mają kolczaste wyrostki. Reszta gatunków kolonijnych ma szkielet zewnętrzny produkowany przez komórki ektodermalne. Szkielet zewnętrzny może być wapienny, rzadziej rogowy. Szkielet wapienny może wrastać w pewnych okolicach do wnętrza ciała i wtedy naśladuje szkielet wewnętrzny.

Wapienny szkielet zewnętrzny powstaje zgodnie z określonymi regułami. Tylko polipy mogą produkować szkielet zewnętrzny, albo polipy i stolony, a wtedy całość szkieletu określa się jako cenosteum. U osobników młodych, na spodniej stronie pnia wydzielana jest płytka podstawowa, której brzegi rosną i zaginają się ku górze na kształt spodka (kielicha, kaliksu), tworząc tekę. Pod względem mikrostruktury szkielet zbudowany jest z podelementów, drobnych beleczek, zwanych trabekulami. Po pewnym czasie, na części boczno-dolnej płytki podstawowej powstają sklerosepty, wzmocnienia wpuklające się od dołu i z boków ciała do jego wnętrza, wpychające do wnętrza jamy chłon-no-trawiącej, na swoich wysokościach, ścianę ciała (ryc. 54). Sklerosepty powstają zawsze pomiędzy dwoma przegrodami jamy chłonno-lrawiącej, a więc interradialnie, nigdy nie wnikają do przegród i rosną w górę pnia. Sklerosepty wrośnięte w pień polipa mogą się rozrastać na boki, aż do zrośnięcia się w jednolity mur wewnątrz ciała polipa, zwany endoteką. Rosnąc na zewnątrz pnia sklerosepty tworzą żeberka (kosty) i tu, podobnie jak wewnątrz ciała, mogą rozrastać się na boki i tworzyć mur zewnętrzny, zwany epiteką. W obrębie pnia polipa, w jego środku, brzegi skleroseptów mogą się

139