page0026

24

XRNOFONT.

Mniejszą wartość mają Helleni ki, ale nie tak małą, jak twierdzą niektórzy filologowie. Łatwo powiedzieć, że autor nie dorówna! Herodotowi lub Tucydydesowi; że pozbawiony jest zmysłu historycznego i t. p. Takie nic nie znaczące ogólniki nie dają wyobrażenia o talencie pisarza, a publiczność odstręczają od zaglądania do wielce ciekawej książki. Kto chce wydać sąd sprawiedliwy

0    »Dziejach greckich**, powinien wytłumaczyć ich założenie, cel ostatni, nareszcie czasy, w których zostały napisane. Panuje dzisiaj powszechna zgoda, że rozpadają się na trzy różne, dopiero po śmierci autora złączone części. Pierwsza obejmuje Ks. I. i II. i jest dalszym ciągiem historyi Tucyd ydesa którą Xenofont wydał z polecenia jego córki ^J). Opowiada sześć,

źam takie za niewątpliwe, źe Anabaza starsza nii tale zw. druga część Helleników (III — V. 4); do niej odnoszą się słowa w III. r, 2, jak wytłumaczyłem wyżej, a druga część Helleników jest o wiele wcześniejszą od bitwy pod Leuktrą (371), która tak stanowczą sprowadziła zmianę 1 w położeniu materyalnem autora 1 w jego przekonauiach politycznych.

*) Pordwu. Marceli. vit. Thucyd. §. 65. Diog. Laert. II. 6. §. 57. Hi-storya Tucydydesa urywa się na r. 411, czy dla tego, źe reszta zginęła (M ii Ile r-Stru-bing), czy, źe autor śmiercią zaskoczony, nie zdołał jej ukończyć. Jest prawdopodobnem, źe chciał zrazu napisać tylko »wojnę Archi d a m a s o w ą«, potem plan rozszerzył i dodał »wyprawę sycylijską*, nareszcie »wojnę decelejską*, a przez to zmuszony był także pierwszą część przerobić. Jeżeli przyjmujemy z prof. Ćwiklińskim (De tempore quo Thucydides priorem historiat sunę partem composuerit. Berolini 1873; Entstehung der Thitkydideischen Ges chich te w czasopiśmie Hermes Tom XII. str. 23

1    nast.), źe większą część swego dzieła napisał przed r. 404, a po tym roku nietylko

ułożył trzy ostatnie księgi, lecz na nowo opracował ks. I—IV. Xenofont zaś opuścił Ateny w 401, powstaje trudność, czy w tych kilku latach da się wygodnie pomieścić i praca dość obszerna Tucydydesa i śmierć tegoż i napisanie dwóch pierwszych ksiąg Hellen ik ów. Rozwiązanie trudności zostawiam uczonemu znawcy Tucydydesa, ja zaś uważam część ową Helleników za dawniejszą od r. 401 dla następujących powodów:    o) jest ona bezpośrednim dalszym ciągiem historyi Tucydydesa

i niewątpliwie napisaną została z pomocą materyału, przez niego zebranego ; b) taka praca dała się tylko wykonać w Atenach, gdzie Tucydydes umarł (Marceli. §    32.

Prus. I. 23, 9), a mogła c) być zrobioną tylko przed r. 394. W istocit pierwsze dwie księgi Helleników różnią się od następnych bezstronnem, po części przyjaznem usposobieniem dla Aten. To usposobienie znika po dekrecie wygnania i pod wpływem przyjaźni z Agezylauszem. Jeżeli mimo to Roąuette twierdzi (p. 56), źe Heli. I—II. zostały napisane po r. 394 w Sparcie, a równocześnie podnosi ouą różnicę (p. 53), uznawaną przez Niebuhr’a, Weil a, Letronne i t. p. robi to dla bardzo wiotkiej hipotezy, że Tucydydes umarł pomiędzy r. 3yą — 396. Przeciwnie, jeżeli umarł niedługo po wojnie peloponeskiej (Letronne, Breitenbach), mógł

http://rcin.org.pl