SNB13950

W znaczeniu niniejszej zasady pełną wartość mają tylko wymagania relatywnie wysokie i konsekwentne, stawiane z pozycji interesu dziecka i społeczeństwa, obiektywistyczne⁶² i to nie dlatego, żeby podopieczny w pełni im sprostał aktualnie, ale głównie dlatego, żeby mógł je zrealizować w przyszłości. Inaczej mówiąc, należy je stawiać z pewnym wyprzedzeniem w stosunku do jego aktualnych możliwości, a na miarę możliwości potencjalnych.

Przedstawione w tym rozdziale propozycje zasad opieki wychowawczej tworzą powiązany ze sobą układ norm procesu opiekuńczo-wychowawczego, warunkujących pomyślny jego przebieg i pozytywne rezultaty. Nie odnoszą się one jednak w pełni do każdego zakresu i rodzaju opieki. Nie mają one pełnego zastosowania zwłaszcza do inwolucyjnego procesu opieki, która z natury rzeczy wykazuje stałą tendencję do powiększania swego zakresu i stopnia, jak na przykład opieka nad człowiekiem starym, niedołężnym. Dotyczą przede wszystkim i w pełni rozwojowego procesu opieki zmierzającej do samoredukcji i zaniku oraz doprowadzającej podopiecznych do samodzielności życiowej. W tym też przede wszystkim zakresie mieści się ich poziom ogólności. Układ tych zasad jest raczej otwarty, umożliwiający ewentualne uzupełnienie go dalszymi, wynikającymi z poznanych prawidłowości i uzasadnionymi potrzebami praktyki, normami.

Wspólną i specyficzną właściwością tych zasad jest to, że określają one, z jednej strony, podstawowe wymagania poprawnej merytorycznie opieki, a z drugiej — wychowawczego jej sprawowania.

⁶² Chodzi tu o taki sposób stawiania i egzezkwowania wymagań, żeby wykluczyć nadużywanie wobec podopiecznych asymetrycznych zależności, subiektywizm i emocjonalne zacietrzewienie, a nadawać im rangę ich osobistego i społecznego interesu. Jest tu szczególne miejsce i uzasadnienie dla przestrzegania zasady „obiektywnych instancji” w wychowaniu.

13 O PLANOWANIU PRACY W PLACÓWKACH OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZYCH

13.1. Uwagi wstępne

Ukazanie istoty i sensu planowania działalności opiekuńczo-wychowawczej wymaga przypomnienia na ogól znanych podstawowych czynników rozwoju jednostki, jednakże z uwzględnieniem ich niezbędnego dopełnienia, które stanowią:

—    predyspozycje dziedziczne i wrodzone, czyli anatomiczno-fizjologiczne zadatki, potencjalne możliwości dyspozycyjne,

—    środowisko, w tym zwłaszcza społeczno-kulturowe,

—    opieka, jako działalność polegająca na zaspokajaniu potrzeb podopiecznych począwszy od zakresu prenatalnego, aż do usamodzielnienia życiowego,

—    wielostronna aktywność własna, aż do w pełni świadomego samokształcenia, samodoskonalenia,

wychowanie jako celowa, osobotwórcza działalność wychowawcy.

Należy zauważyć, iż opieka została tu ujęta jako czynnik dotąd nie wyodrębniany w literaturze naukowej, co w istocie nie dawało niezbędnej teoretycznej podstawy do planowania działalności opiekuńczej. Ponadto przedmiotem planowania mogą i powinny być: działalność opiekuńcza, wychowawcza oraz regulacyj-no-mtegracyjna w odniesieniu do wszystkich pięciu czynników, a zwłaszcza czterech ostatnich.

Większość czynników rozwoju jednostki nie może być w zupełności lub w dużej mierze planowana przez opiekuna-wychowawcę. Stąd też jednoznaczny wniosek, że jakkolwiek opieka i wychowanie spełniają tu łącznie bardzo doniosłe i nie do zastąpienia funkcje, to równocześnie w pełnym układzie czynników są wyraźnie ograniczone. To zaś domaga się realizmu i skromności w zamierzeniach planistycznych i nieulegania złudzeniu, że opiekun-wychowawca ma w swych rękach wszystkie atuty osobotwórcze, możliwe do objęcia planem działania. Mamy tu do czynienia z planowaniem — pomijając działania regula-cyjno-integracyjne — najwyraźniej dwóch różnych rodzajów działalności _opieki i wychowania, pomimo zachodzących między nimi wielorakich powiązań, co między innymi wymaga dawania w nim pierwszeństwa opiece i wychowaniu przez opiekę.