7648594492

174 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

uer uznaje, że wartość etyczną mają tylko takie czyny, których motywem jest cudze dobro. Uważa on, że „miłość [...] prowadzi do zbawienia, mianowicie do pełnego wyrzeczenia się woli życia”¹⁴⁵. Współczucie stanowi więc dla Schopenhauera podstawę moralności, dlatego pisze: „Cokolwiek więc dobroć, miłość i wielkoduszność czyni dla innych, jest to zawsze tylko złagodzeniem ich cierpień, a zatem czymś, co może ich skłonić do dobrych uczynków i dzieł miłości, jest zawsze jedynie poznanie cudzego cierpienia, bezpośrednio zrozumiałego tylko na podstawie własnego i z własnym utożsamionego. Wynika stąd jednak, że czysta miłość (ayanTj, cańtas) jest zgodnie ze swą naturą współczuciem, a cierpienie, które ona łagodzi, może być tylko większe lub mniejsze, w czym mieści się każde niespełnione życzenie”¹⁴⁶.

W kontekście osiągnięć Schopenhauera zwrócić należy uwagę na jeden znaczący fakt, który trafnie dostrzega Andreas Lorenz. Wprawdzie Schopenhauer dokonuje znaczącej krytyki idealizmu niemieckiego w duchu obrony filozofii Kanta, ale przecież nadaje owej filozofii charakter metafizyczny, stanowiący tylko jedną z możliwości interpretacji myśli autora Krytyki czystego rozumu. Właśnie dlatego nie może uchodzić za neokantystę, lecz jedynie preneokantystę. Filozofia Schopenhauera, który poszukuje istoty świata i utożsamiają z wolą, jest metafizyką woli przeciwstawioną Kantowskiej krytyce rozumu¹⁴⁷. Z tego też powodu Lorenz uznaje — skądinąd słusznie — że w filozofii Schopenhauera Kantowska metafizyka rozumu zastąpiona została metafizyką woli. Nie zmienia to faktu, że „Schopenhauer chciał jednak pozostać kantystą”¹⁴⁸. Powodom, dla których tak się nie stało, poświęcona jest właśnie wspomniana książka Lorenza.

Myślicielem, który w drugiej połowie dziewiętnastego wieku nawiązał do Schopenhauera — ale również do Hegla — był Eduard von Hart-mann (1842—1906). Ernst von Aster tak charakteryzuje jego stanowisko: „Mając za punkt wyjścia idealizm niemiecki, dążył początkowo (w swojej Filozofii nieświadomego) do czegoś w rodzaju syntezy Hegla i Schopenhauera”¹⁴⁹. Od Schopenhauera przejął Hartmann jego pesymizm, któremu nadał dynamiczny charakter. O ile Schopenhauer twierdził, że świat jest tak zły, że nie może być gorszy, o tyle Hartmann uważał, że świat ewoluuje ku gorszemu. Radykalizacja stanowiska Schopenhauera wynika z podjętego przez Hartmanna rozdziału mię-

¹⁴⁵    Ibidem, s. 565.

¹⁴⁶    Ibidem, s. 567.

¹⁴⁷    Zob. A. Lorenz: Das Problem der Dinge an sich bei Kant, Schopenhauer und Freud..., s. 15 i nast.

¹⁴⁸    Ibidem, s. 17.

¹⁴⁹    E. von Aster: Historia filozofii..., s. 435.