page0154

Jamochłony: Stułbiochełbie (Rurkopławy, Stułbiopławy). 113

gród; szkielet mają tylko niektóre; przeważnie tworzą kolonje, przytwier dzone do obcych przedmiotów, rzadziej żyją samotnie.

2) Meduzy cz. Chełbie o ciele galaretowatem lub chrząstkowatem, zawsze bez szkieletu; kształtu dzwonkowatego, przypominającego parasol lub kapelusz grzyba; ze środka zwiesza się rurka żołądkowa na końcu z otworem gęby, otoczonym czułkami; jama chłonąca z promienistemi kanałami na obwodzie; na brzegach dzwonu u wielu tak zwane ciałka brzeżne—narządy zmysłów (dotyku, wzroku i słuchu). Żyją samotnie i pływają swobodnie.

Niektóre gatunki składają się tylko z polipów lub tylko z meduz; u większości jednak spotykamy obie formy, przeważnie jako 2 zmieniające się pokolenia: z jajek meduz powstają polipy, a na nich drogą pączkowania znów meduzy (przerództwo czyliprze-miana pokoleń); czasami meduzy nie oddzielają się i kolonja składa się z osobników meduzowatych i polipowatych. Morskie, ale są niektóre i w wodach słodkich; 1100 gatunków w 3 rzędach.

1 Rząd. Rurkopławy (Siplionophora).

Tworzą pływające kolonje, złożone: a) z wspólnego pnia, w którym znajduje się kanał, łączący się z jamami od-żywczemi wszystkich osobników kolonji i b) z osobników, osadzonych na pniu a przedstawiających kilka typów: 1) polipy odżywiające, z otworem ustnym, bez czułków, z jedną długą nicią chwytną z parzydełkami; 2) polipy czułkowa-te, wydłużone, bez otworu ustnego; 3) meduzy rozrodcze; 4) meduzy, przekształcone w dzwonki powietrzne do utrzymywania równowagi i pływania; 5) meduzy, przekształcone w przykryw ki do ochrony innych osobników. Kolo

nje są przejrzyste i mniej lub więcej pięknie ubarwione; właściwe morzom otwartym. Przeszło 100 gatunków.

Tab. 31 fig. 12. Roztrząchwa pływająca (Physophora hydrostatica), nieduża (dł. pnia do 10 cm), na wierzchu ma dzwon powietrzny do utrzymywania równowagi w położeniu pionowem; niżej 2 szeregi dzwonków pławnych, wprawiających w ruch kolonję wyrzucaniem z siebie wody; pod niemi wieniec czułków, a jeszcze pod niemi polipy odżywiające z nićmi chwytnemi i meduzy rozrodcze (niewidoczne na tablicy). Morze Śródziemne.

2 Rząd. Stułbiopławy cz. Stułbiatki (Hydroidea).

Również 2 rodzaje osobników: polipy i meduzy, pozostające ze sobą przeważnie w stosunku przerództwa. Polipy rzadko żyją samotnie, częściej tworzą kolonje, przytwierdzone do dna lub wolno pełzające, a złożone z osobników mniej zróżniczkowanych, niż w poprzednim rzędzie. Meduzy powstają drogą pączkowania na kolonjach polipów, zwykle oddzielają się i pływają swobodnie; z jaj ich powstają polipy, tworzące znów kolonje pączkowaniem. Są także gatunki, złożone tylko z pokolenia osiadłych polipów albo tylko z pokolenia swobodnie pływających meduz. Należące tu meduzy różnią się od meduz z następne go rzędu drobnemi wymiarami, brakiem wycięć na brzegu, błoniastym obrąbkiem, który od brzegu idzie w głąb dzwonu i wreszcie odsłoniętemi ciałkami brzeżnemi. Żyją przeważnie w morzach, niektóre w wodach słodkich, między innemi i u nas; 750 gatunków.

Tab. 31 fig. 13. Obelja świecąca (Obelia lucifera), mała (dł. kolonji 2 — 3 cm, śred. meduz 1-6 mm); kolonje przytwierdzone, mało gałęziste, pieniek zawarty w delikatnej rurce rogowej; po-jedyńcze osobniki na szypułkach: polipy kielichowate z czułkami; meduzy po-

Atlas państwa zwierzęcego. Cz. III. — 8