1 (111) 2

podróżowanie — oto najczęstsze układy fabularne tej bajeczki. Bardza częstym i konstrukcyjnie bardzo istotnym elementem jest w niej przysłowie użyte w różnych funkcjach. Dawniej częściej, jak w bajce oficjalnej, w funkcji dydaktycznej, współcześnie — artystycznej.

Bajeczka dramatyczna jest po prostu scenariuszem zabawy ruchowej — gry. Jeśli nawet nie jest nim dosłownie, to strukturą jej jest zawsze dialog.

Bajeczka manualna — to taki typ bajki, w którym element ruchowy, najczęściej manualny, stanowi spójny komponent wypowiadanych słów. Ale również ta, której odbiór wspomaga element napisowy, graficzny. W krańcowej sytuacji bajeczka manualna może w całości odwołać się do palców — pantomima ręki: pacynki, ale i klocki z obrazkami. Może się odwołać do ołówka, do historyjki obrazkowej, do kaligrafii rysunków w typie Steinberga, futurystycznych pejzaży a la Marinetti, do carmina jigurata.

Z pewnym wahaniem wyodrębniam w osobny typ wyliczanki, przyznając im prawo do samodzielności przede wszystkim w imię ich autonomicznej kreacyjności. Wyliczanki (a obejmuję tym terminem zakres większy niż tzw. mentowania), zawierając wszystkie elementy poprzednich ekspresji, są rzeczami niegotowymi, ale zawierają propozycję do samodzielnego konstruowania. Wyliczanka, jako postępowanie magiczne, zawiera pewną wartość poznawczą, ale istotę jej struktury stanowi zasada porządkująca, klasyfikująca. Zabawa jest poznawaniem świata na modelu. Wyliczanka jest za-bawą-grą-w podzespołach kultury. Jedną z historycznych już konstrukcji wyliczankowych jest zagadka — bajeczka o największym ładunku intelektualnym.

Wszystkie te podgatunki mają pełną lub cząstkową dokumentację w folklorze dziecięcym, ale również wszystkie, a niektóre z nich w sposób szczególny, ewoluują dalej powoływane przez kulturę masową, przez jej audiowizualne środki przekazu i masowej reprodukcji.

Literatura dla dzieci te w zasadzie naturalne formy i gatunki bardziej sfunkcjonalizowała, powołując je np. do czynności dydaktycznych.

W bieaermeieryzmie polskim¹ (Hoffmanowa, Jachowicz) wiersz dla dzieci został podporządkowany świadczeniom wychowawczym, był działaniem przede wszystkim utylitarnym i nie miał pretensji być literaturą piękną.

Od Lenartowicza począwszy (co przez Konopnicką zostało skodyfiko-w^łane) mówić i śpiewać dzieciom — to czynić piękno. Wzruszać, współczuć, współmyśleć, apelować do serduszka, ale i bawić lub bawiąc — uczyć. W wiersze dla dzieci zostaje wciągnięty folklor ludowy, ogromne złoża tematów, fantazji i gotowych form przekazu. I jego rola do dziś jest niemała.

108