1 (53)

106    _Proza biograficzna

mała dosłownie. Obawa przed nadmierną trudnością, troska o popularność odbiły się więc przede wszystkim w warstwie stylistycznej, i to [...] niekorzystnie. W partiach opisowych dominuje tok podręcznikowego referatu pełen frazesów ¹

W zestawieniu z portretem Wybickiego zdecydowanie lepiej wypadł wizerunek Bohatera dwóch kontynentów (1968) — Pułaskiego.

Życie wybitnych postaci historycznych pasjonuje także S. Strumph-- Wojtkiewicza. Po opowieściach biograficznych dla starszego czytelnika {Generał Komuny, 1950; Opowieść o Bronisławie Szwarcem, 1953; Sierakowski,

1954) pisarz wydał, tym razem dla młodzieży, tom opowiadań biograficznych pt. W służbie wolności (1956) i sensacyjną niemal opowieść o Jerzym Szajnowiczu-Iwanowie, bohaterze greckiego ruchu oporu pt. Agent nr 1 (1959). W prozie historyczno-biograficznej Wojtkiewicza zwraca przede wszytkim uwagę wielka erudycja autora w odtwarzaniu obrazu epoki i doskonałe próro publicysty w oświetlaniu zagadnień, spraw i epizodów historycznych, mających większe lub mniejsze znaczenie dziejowe.

PORTRETY REWOLUCJONISTÓW

Wśród licznych pozycji biograficznych poświęconych życiu rewolucjonistów niewiele było książek w pełni udanych w sensie literackim.

Z utworów o tej tematyce na uwagę zasługuje wielokrotnie wznawiana opowieść reportażowa Janiny Broniewskiej O człowieku, który się kulom nie kłaniał (1948), w której autorka przedstawiła postać generała Karola Świer~ czewskiego. Sylwetkę tę, jako gotowy wzorzec osobowy, podsunęła bieżąca chwila. Ów popularny bohater, żołnierz i rewolucjonista, już za życia owiany legendą, nie miał równego sobie odpowiednika w ówczesnej beletrystyce biograficznej.

Z kilkunastu książek poświęconych życiu i działalności rewolucjonistów najwięcej kontrowersji wywołał swego czasu Płomień gorejący (1951) Haliny Rudnickiej. Powieść ta wzbudziła żywe zainteresowanie krytyki, nadto stała się przedmiotem burzliwej dyskusji na posiedzeniu Sekcji Literatury Dziecięcej i Młodzieżowej ZLP w 1951 r., podczas której autorce przyszło wysłuchać wielu zarzutów i głosów krytycznych.²

Poświęcona Feliksowi Dzierżyńskiemu, zawiera wiele cennych wiadomości o rozwoju ruchu rewolucyjnego w Polsce. Mimo iż autorka oparła swoją relację na autentycznych dokumentach, kreacja bohatera historycznego wypadła nie najlepiej. Bohater Rudnickiej jest zbyt monumentalny i pozbawiony zwyczajnych ludzkich rysów. Rażą także dialogi. Troska

0    autentyzm sprawiła, że autorka w usta postaci literackich starała się wkładać słowa zaczerpnięte z pamiętników, listów i artykułów. Stąd też często bohaterowie książki nie prowadzą naturalnych rozmów, lecz wygłaszają programowe przemówieniafPowieść Rudnickiej ma także pewne wady kompozycyjne. Tworzona w pośpiechu, nie jest spoista w sensie fabularnym. Powtarzają się przy tym podobne sceny i opisy (m. in. strajków i manifestacji). „[...] jednakie rozdziały — pisze J. Budynek — przekształcają się w prawie odrębne opowiadania, akcja toczy się w zamkniętym kole: strajk — manifestacja — więzienie i mimo zajmującego opisu przy końcu książki daje się odczuć monotonię nużącą czytelnika. Rudnicka — zauważa dalej — nie utrzymała wzrostu dramatycznego napięcia. Konsekwentnie został przeprowadzony wzrost świadomości ideologicznej Pawełka, ale wypadki — strajki, manifestacje są ciągle takie same.”³ 1Płomień gorejący, podobnie jak większość książek biograficznych drugiego pięciolecia powojennego, jest utworem wyraźnie dydaktycznym. Wskazuje na to modelowy portret bohatera, który swą bezkompromisową postawą w walce ze złem społecznym miał uczyć ideowości i społecznego zaangażowania.

W kolejnym utworze biograficznym pt. Promień za kratą (1956) Halina Rudnicka przedstawiła fragment biografii/nanej.działaczki komunistycznej, Małgorzaty Fornalskiej^Uwagę swoją skupiła przede wszystkim na pobycie bohaterki w więzieniu i jej walce o prawa więźniarek. Ukazując niezłomną postawę Fornalskiej, jej odwagę w walce z władzami więziennymi i serdeczny stosunek do więźniarek, Rudnicka stworzyła idealny typ bohatera, który miał być wzorem moralnym dla młodego pokolenia.

W rok po ukazaniu się powieści H. Rudnickiej Płomień gorejący wyszła zbeletryzowana biografia F. Dzierżyńskiego pióra Anny Lanoty pt. Tarcza

1    miecz (1952). W kolejnych rozdziałach książki: Strajk, Więzienie, W Warszawie, Przesłuchanie, Spacer, Od czego zacząć?, W ogniu, Jeden dzień października, Tarcza i miecz — ukazała autorka trudne koleje życia Dzierżyńskiego _ti jego drogę, która go zaprowadziła w szeregi wybitnych działaczy

1

   H. Skrobiszewska: rec. książki K. Koźmińskiego pt. „Józef Wybicki". „Nowe Książki" 1963 nr 20, s. 1007.

2

   M. K.: Sekcja Literatury Dziecięcej i Młodzieżowej ZLP. (Dyskusja dotycząca książki H. Rudnickiej pt. Płomień gorejący). „Nowa Kultura” 1951 nr 44, s. 9.

3

J. Budynek: Płomień gorejący, nowa wartościowa książka dla młodzieży. „Sztandar Młodych” 1951 nr 206, s. 2.