20340

mniejsza od innych. Stąd dążenie do ciągłego potwierdzania własnej wartości, a jednocześnie obawa przed obniżeniem oceny, dokonywanej przez środowisko.

Przedstawiona przez Price koncepcja teoretyczna WZA charakteryzuje się dużą spójnością, i to jest jej zaletą.

Z drugiej jednak strony niektóre twierdzenia są kontrowersyjne.

•    Po pierwsze, przekonania i obawy nie mogą być traktowane jako jedyne czynniki motywujące człowieka do określonego zachowania. Zmienne te należy rozpatrzeć w szerszym kontekście osobowościowo-temperamentalnym i sytuacyjnym.

•    Po dnigie, WZA nie jest specyficzny tylko dla kultury amerykańskiej, dotyczy także innych społeczeństw (por. rozdz.: „Geneza Wzoru zachowania A").

•    Po trzecie, rozpatrując WZA jako czynnik zwiększający niebezpieczeństwo zachorowania należy' uwzględnić ogniwa pośredniczące, jakie tworzą emocje wraz z ich fizjologicznymi komponentami.

•    Po czwarte, model przedstawiony przez Price nie wyjaśnia, dlaczego tylko u niektórych osób o WZA rozwija się cłioroba.

2. W/ór rachowania A jako sposób regulacji stosunków jednostki z otoc/cniem.

Stwierdzono, że sposób mówienia, szybkość działania, wrogość, współzawodniczenie, a także treść wypowiedzi, świadcząca o silnej potrzebie osiągnięć i odpowiedzialności, miały związek z powitaniem choroln' wieńcowej. Bardziej precyzyjna analiza statystyczna wykazała, że szczególnie ważnym czynnikiem ryzyka była wrogość (Chesney i in., 1988; Heckeriin., 1988).

Wyniki dotyczące V\Z A korelowały dodamio z wynikami skal, które określały agresywność, dominację, pewność siebie, potrzebę osiągnięć, impulsywność i szybkość działania. Również w badaniach prowadzonych w Europie stwierdzono związek pomiędzy WZA, ocenianym na podstawie wywiadu, a agresywnością, dominacją, ambicją i zaangażowaniem w pracy (vanDijl, 1978).

JAS

Ważnych danych dotyczących osiowych wymiarów WZA. a jednocześnie przemawiających za wyodrębnieniem treści i cecli formalnych tego zachowania, dostarcza analiza aynnikowa kwestiPliaiiUSŁa JeilkilłS AOMlY Slirycy (JAS), służącego do pomiaru WZA- Wynikiem tej analizy były trzy czynniki:

•    Czynnik II określa zaangażowanie w wykonywane czynności, sumienność, odpowiedzialność, poważny stosunek do życia, tendencję do współzawodniczenia.

•    Czynnik J wyraża stopień oddania sprawom zawodowym.

•    Czynnik S dotyczy dynamiki zachowania. Wysokie wyniki S są charakterystyczne dla osób, które szybko mówią, szybko wykonują różne czynności, są niecierpliwe i skłonne do irytacji

(Jenkins i in., 1979; Zyzanski, Jenkins, 1970).

Llistę najczęstszych określeń, jakich używano przy cliarakteryzowaniu osób o tym wzorze zachowania. Spośród 31 cytowanych przez autorkę pojęć najczęściej powtarzały się: teitdencja do rywalizacji, agresywność, duża potrzeba osiągnięć, ambicja, zaangażowanie zawodowe, presja czasu i zaabsorbowanie terminami.

Treści WZA: duża potrzeba osiągnięć, tendencja do dominacji oraz agresywność.

Pracownicy charakteryzujący się tym wzorem zachowania są bardzo ambitni, obowiązkowi, z powierzonych zadań wywiązują się rzetelnie, często kosztem godzin przeznaczonych na wypoczynek i sen. Problemom zawodowym podporządkowują inne sprawy życiowe. Podejmując się określonych zadań nie biorą pod uwagę wielu przeszkód, które wiążą się z ich realizacją. Napotykając na nie, starają się za wszelką cenę pokonać je i osiągnąć cel. W sytuacjach fnrstracyjnych rzadko uwzględniają inne możliwości zachowali, takie jak: ominięcie przeszkody, wyznaczenie celu zastępczego czy wycofanie się. Kiedy pojawia się u nich zmęczenie, a zadanie nie zostało jeszcze wykonane, mobilizują się, stosują używki oraz inne sztuczne środki zwiększające aktywność i działają nadal. Trudno im zdobyć się na przerwanie wykonywanej czynności, aby przeznaczyć czas na racjonalny wypoczynek. Często nie wykorzystują w terminie należnego im urlopu oraz pracują w dni wolne od pracy.

Agresywność osób o WZA występuje również w postaci zachowań odmiennych, połączonych z wyrażaniem wrogości, nienawiści, gniewu lub złości. Taki sposób przejawiania agresywności nie służy jednak realizacji celów, często utrudnia lub wręcz uniemożliwia ich osiągnięcie. Takie zachowanie prowadzi bowiem do konfliktów z otoczeniem Jednocześnie jawna wrogość jest społecznie nie akceptowana. Osoby o WZA zdają sobie z tego sprawę i dlatego starają się tłumić lub wypierać własne tendencje agresywne. Nierzadko jednak wymienione meclianizmy obronne nie są wystarczająco silne i dlatego u osób o tym wzorze zachowania może docłiodzić co pewien czas do gwałtownych wybuchów irytacji czy gniewu.

Na poziomie behawioralnym te cechy formalne są wyrażane przez: określony sposób mówienia, poruszania się, gestykulacji, napięte mięśnie, zaciskanie pięści, szybkie tempo wykonywanych czynności. Wymienione cechy formalne WZA związane z jego treścią, są pomocne w realizacji dużej potrzeby osiągnięć, dominacji i agresywności. O ile określone cechy osobowości decydują o treści WZA, o tyle