1 (55)

Proponujemy wyprowadzenie trzech form aktywnego przeżywania przez dzieci i starsze dzieci nastoletnie (DN) literatury:

1)    pisanie. — stanowiące ekspresję, formułuje się poza konkretnym utworem literackim, wypowiadanie się liter aturopodobne jest wyrażaniem różnych stanów uczuciowych, niekoniecznie związanym z konkretnym przeżyciem estetycznym, literackim;

2)    jako własna, ale w ramach propozycji i dyspozycji literackiej konkretnego utworu czy grupy utworów, o p o w.i e ś ć niekoniecznie pisana, bawienie się, rysowanie. Opowieść może osiągnąć znaczny stopień niezależności w stosunku do dzieła, które było inspiracją, ale opowieść toczy się czasem miesiącami i latami w ramach powieści: stanowi swoistą odmianę gry literackiej. Rysowanie na szkolnych zeszytach, książkach różnych rekwizytów literacko-filmowych: indiańskich pióropuszy i tomahawków; koltów kombojskich; hełmów wojskowych itp. To samo w strojach;

3)    przykładanie się (przymierzanie się) do ról literackich: powieśeio-pisarza, poety. Tu zaznaczać się'może coraz bardziej stosunek sztuczności.

Dorośli „przeżywają” utwór literacki „sztucznie”, co najwyżej intelektualnie. Gdy go teatralizują, ekranizują, recytują poezję — przez dodanie kostiumu, czasem scenografii czy muzyki — to przenoszą go w inną sztukę, tworzą now⁷e dzieło, ale nie dla siebie samych, ale dla kogoś — dla publiczności. Natomiast dzieci przeżywają naturalnie dla siebie, bezinteresownie — i to jest zabawa.

Trudniej jest delimitować z literatury jako całości literaturę dla młodzieży, szukając dla niej jej właściwych praw wewnętrznych, jej onto-logii. Dotyczy to tylko zresztą jednego gatunku — powieści. Krytyka próbowała mniej czy bardziej komplementarnie wyszukać i opisać dystynkcje wewnętrzne. Sprowadzały się one na ogół do stwierdzenia, że mamy tu do czynienia z różnymi symplifikacjami sytuacji powieści w ogóle, dotyczyło to takich poziomów i figur powieściowych, jak narracja, narrator, bohater, fabuła, świat przedstawiony (stosunek do rzeczywistości), także kategorii już specjalnych, jak dorośli i młodzież, dydaktyzm. Uwaga skupiona na tych cechach wewnętrznych, w takim ich repertuarze jak wyżej, sama przez się rozstrzygała, że powieść dla młodzieży: po pierwsze, powtarza ogromną większość odmian powieści dla dorosłych (powieść historyczną, podróżniczą, obyczajową — posługujemy się tu kwalifikacjami najprostszymi), że nie powtarza pewnycfi; a po drugie, że robi je według uproszczonych schematów formalnych, że powieść dla młodzieży podąża zawsze z pewnym opóźnieniem za awangardowymi przykładami powieści ogólnej, że z każdej odmiany nowej czyni replikę uschematyzowaną i uproszczoną. W ten sposób rozważając, powieść dla młodzieży daje się wyczerpująco opisać w ramach powieści jako jej dość osobliwa przez różne skrzyżowania odmiana, niemniej produkt cał-:S2