1 (98) 2

196 Proza sensacyjno-kr/niinalna

' . ’ - / tującą w krzywym zwierciadle groteski detektywistyczne pasje mfodych została niepotrzebnie „wzmocniona” kryminalną aferą skórzaną/doczepioną w sposób sztuczny do głównego wątku sensacyjnego. Wskutek tego konwencja groteskowa „zderzyła się” z realistyczną, historia detektywistyczna „z przymrużeniem oka” — z wątkiem kryminalnym potraktowanym serio. Przesadna troska o sens wychowawczy utworu, natrętny dydaktyzm zawarty w tezie, że młodzież może czynnie uczestniczyć w walce z podziemiem gospodarczym, wyraźnie „zaszkodziły” tej, mimo wszystko, ciekawej powieści.¹

Odmalowana ze znawstwem psychiki dziecięcej w utworze Uwaga! Czarny parasol! detektywistyczna pasja wieku młodzieńczego stała się również tematem powieści Kapelusz za 100 tysięcy (1966). Zamieszcza w niej Bahdaj zwierzenia dwunastoletniej dziewczynki, która jest narratorem i bohaterem tej satyryczno-sensacyjnej książki, pełnej humoru i niezwykłych zdarzeń, jakie się rozegrały w czasie kilku deszczowych dni podczas pobytu nad morzem. Wątek kryminalny i zabawa młodej bohaterki w detektywa-ama-tora zaczyna się od zwyczajnego na pozór zdarzenia, a mianowicie od zaobserwowanej przez nią zamiany kapeluszy przez dwóch panów, a kończy schwytaniem sprawców przestępstwa i wymiarem sprawiedliwości. Ów epilog nie jest wtopiony w akcję, a niejako dodany w formie komentarza, aby zostały spełnione rygory obowiązujące w powieści kryminalnej. Ukazując osamotnienie dziewczynki, jej wyobcowanie, autor w satyryczny sposób spogląda na dorosłych, a zwłaszcza na rodziców bohaterki, zajętych własnymi sprawami i wypełniających wczasową nudę grą w karty (matka) oraz łowieniem ryb (ojciec). Z humorem, lecz życzliwie traktuje także pisarz inne postaci. Uśmiech na twarzy czytelnika wywołuje m. in. pozorna niezaradność życiowa profesora Barabasza i wiolonczelisty Kolanki. Akcenty satyryczne, a nawet groteskowe, służą nie tylko celom rozrywkowym, ale wzmacniają wyraźnie myśl wychowawczą utworu wyłożoną w kryminalnym schemacie fabularnym — w owym baśniowym motywie o zwycięstwie dobra nad złem.

W konwencji utworu obyczajowo-sensacyjnego utrzymana jest powieść Stawiam na Tolka Banana (1967), poświęcona gangowi młodzieżowemu, do którego trafi wychowany w cieplarnianych warunkach bohater książki — Julek. W ujęciu Bahdaja rządzącą sie własnymi prawami grupa chuliganów nie popada jednak w kolizję z obowiązującymi normami społecznego współżycia. W końcowej części utworu bierze nawet udział w tropieniu autentycz-

47. A. Bahdaj: Uwagą! Czarny parasol! Ilustr.: B. Bocianowski

nego przestępcy, niosąc pomoc milicji w ochronie prawa i szanowanych powszechnie zasad moralnych. Problematyka moralna osnuta na kanwie wątku sensacyjno-kryminalnego, analiza postaw i zachowań bohaterów zajmuje w utworze sporo miejsca. Dzięki temu książka Bahdaja posiada, poza walorami rozrywkowymi, głębszy sens wychowawczy, zawarty w przeświadczeniu pisarza, że zło można likwidować, że zdeprawowane charaktery ludzkie można naprawiać. Zgodnie z tą filozofią życiową Bahdaj analizuje i ocenia zjawiska z marginesu społecznego. Operuje przy tym w sposób zręczny żartem, dowcipnym dialogiem, humorystyczną sytuacją i często ukazuje cechy charakteru w groteskowo-karykaturalnym ujęciu. Humor

1

Por. S. Frycie: Współczesna proza młodzieżowa. Powieść sensacyjna o Kubusiu Detektywie. „Polonistyka” 1964 nr 5.