200 201

Częstość tętna u dorosłych zdrowych osób wynosi w spokoju 66—76 na minutę, po miernych zaś ruchach 76—86. W pozycji stojącej tętno nieco się przyśpiesza, w siedzącej i leżącej zwalnia. U dzieci tętno jest częstsze, w wieku podeszłym rzadsze (60 i mniej na minutę). Wzruszenia przeważnie zwiększają częstość tętna.

W chorobach częstość tętna może się zwiększać (tętno częste, pulsus freąuens) i zmniejszać (tętno rzadkie, pulsus rarus), w związku z przyspieszeniem czynności serca (str. 181), czy też z jej zwolnieniem (str. 182). Jeżeli niektóre skurcze lewej komory są tak słabe, że nie wywołują otwarcia zastawki tętnicy głównej, to częstość tętna jest mniejsza niż częstość skurczów. Tętno takie nosi nazwę: tętnowypadające (pulsus deficiens). Najczęściej spostrzega się je w ostrym i przewlekłym zapaleniu mięśnia sercowego i w jego ciężkim uszkodzeniu, np. w przebiegu choroby niedokrwiennej.

Regularność rytmu, czyli miarowość tętna, polega na tym,że odstępy między falami tętna są jednakowe i fale mają jednakową wysokość fpulsus regularis et aequaliś).

Stwierdzane obmacywaniem u ludzi zdrowych tętno miarowe jest miarowe jedynie na pozór. Można się o tym przekonać za pomocą przyrządów dokładnie je rejestrujących. Okazuje się, że obmacywaniem nie dają się stwierdzić różnice czasu poniżej 0,1—0,15 sekund. Dokładne pomiary tętna dowodzą, że tętno, tak jak i oddech, u ludzi zupełnie zdrowych w warunkach spokoju fizycznego i psychicznego jest zawsze nieco niemiarowe. Cecha ta jest tak stała, że tętno miarowe przy badaniu za pomocą bardzo dokładnych przyrządów może być oznaką pewnego odchylenia od stanu prawidłowego. Z takim tętnem spotykamy się w przypadkach przyspieszonej czynności serca, np. w nadczynności tarczycy, w częstoskurczu napadowym, w przypadkach wysokiej gorączki.

Zależnie od zaburzeń automatycznych właściwości mięśnia sercowego tętno może być niemiarowe (pulsus arrhythmicus s. irregularis). Tę samą nieprawidłowość rytmu powtarzającą się w jednakowych odstępach czasu nazywa się alorytmią, czyli innomiarowością (allorrhythmia), a takie tętno alorytmicznym, czyli innomiarowym (pulsus allorrhythmicus).

Pochodzenie niemiarowości tętna (pulsus arrhythmicus) nie zawsze da się wykryć za pomocą obmacywania tętnic. Często wyjaśnia je dopiero badanie elektrokardiograficzne oraz krzywe tętna tętniczego i żylnego. Badanie obmacywaniem daje możność stwierdzenia następujących niemiarowości:

1) niemiarowość zatokową oddechową (arrhythmia respirato-ria); cechuje tę niemiarowość to, że w okresie wdechu tętno jest coraz częstsze, a w okresie wydechu coraz rzadsze; od innych niemiarowości odróżnia się tym, że znika, gdy badany wstrzyma oddech oraz pod wpływem atropiny;

2)    czasami niemiarowość zależną od skurczów przedwczesnych pochodzenia komorowego; do tej niemiarowości należy tętno bliźniacze (pulsus bigeminus); w tym tętnie po prawidłowej fali tętna następuje fala słabsza z dłuższą przerwą wyrównawczą, tzn. z przerwą dłuższą niż prawidłowy odstęp między 2 falami tętna; chorzy bardzo często odczuwają tę niemiarowość jako przykre uderzenie serca o ścianę klatki piersiowej, zależnie od silniejszego skurczu serca po skurczu przedwczesnym; każdej fali tętna odpowiada uderzenie koniuszkowe;

3)    niemiarowość zupełną {pulsus irregularis perpetuus s. arrhylhmia completa), zależną od migotania przedsionków; cechuje tę niemiarowość tętno bezładne o różnej wysokości fal. i niejednakowych odstępach między nimi, przeważnie bardzo częste; o wiele rzadziej niemiarowość ta powstaje wskutek dużej liczby następujących po sobie skurczów przedwczesnych;

4)    niemiarowość zależną od zaburzeń przewodzenia przedsionkowo-komorowego; niemiarowość tę nasuwa na myśl tętno niemiarowe rzadkie {pulsus arrhythmicus raruś), jeżeli odpowiednio rzadkie jest także uderzenie koniuszkowe i nie ma tonów serca podczas przerw tętna. • Wysokość tętna świadczy o stopniu wypełnienia tętnicy krwią. Wysokość tętna zależy od rzutu skurczowego serca, tzn. od ilości krwi wyrzucanej podczas skurczu serca do układu tętniczego, i od stanu napięcia ściany tętnicy.

W chorobach tętno może być wysokie (pulsus altus s. magnus), małe {pulsus parvus), nitkowate {pulsus Jiliformis), nierówne {pulsus iruieąualis) i dziwaczne (pulsus paradoxus).

"T ętno wysokie, zwane także tętnem dużym, stwierdza się w przypadkach przerostu lewej komory. Tętno małe spostrzega się w zwężeniu lewego oraz prawego ujścia żylnego, a także tętniczego, w ostrej i przewlekłej niewydolności krążenia, w napadzie dusznicy bolesnej, w częstoskurczu napadowym, niekiedy w przypadkach niezarosłego przewodu tętniczego Botalla.

Tętno nitkowate stwierdza się w ostrej niewydolności krążenia, w częstoskurczu napadowym, w zapadzie napadowym (hyposphyxia paroxysmaliś).

Tętnem nierównym jest tętno o nierównomiernym wypełnieniu fal. W daleko posuniętym uszkodzeniu mięśnia sercowego oraz w częstoskurczu napadowym czasami stwierdza się tętno naprzemienne {pulsus alter-nans). Polega ono na tym, że po każdym prawidłowym skurczu następuje w tym samym odstępie czasu skurcz słabszy, bez przerwy wyrównawczej.

Tętno dziwaczne polega na zmniejszeniu wysokości fali tętna aż do zupełnego jej zniknięcia w okresie zwykłego wdechu i ponownym pojawieniu się i wzrastaniu wysokości fali w okresie zwykłego wydechu. Tętno dziwaczne spostrzega się:

1)    najczęściej w zrostowym zapaleniu osierdzia zewnętrznym, gdy tętnica główna, połączona przez postronki z podstawą serca, ulega w okresie wdechu zaciskaniu przez te postronki;

2)    w wysiękowym zapaleniu osierdzia;

3)    w przypadkach tętniaka tętnicy głównej;

4)    w przypadkach niezarosłego przewodu tętniczego Botalla;

5)    w wysiękowym zapaleniu opłucnej;

6)    w ropnia ku opłucnej z odmą.

Tętno dziwaczne czasami można stwierdzić podczas głębokiego powolnego wdechu i silnego wydechu nawet u osób zupełnie zdrowych.

Napięcie tętna jest wyrazem ciśnienia tętniczego.

Bada się napięcie tętna palcami oraz za pomocą przyrządów zwanych sfigmomanometrami.

Palcami bada się napięcie tętna w sposób następujący: po umieszczeniu palców wskazującego, środkowego i obrączkowego na przebiegu tętnicy zaciskamy ją palcem leżącym obwodowo, aby wyłączyć zwrotną falę krwi z obwodu.

201