2012 12 18 16 44

Środkowa, wschodnia, a także północna część Europy stanowi odrębny strefę, w której istniały ośrodki targowe lub rzemieślnicze, ale nic wykształciła się sieć typowych ośrodków miejskich porównywalnych do miast Europy Zachodniej i Południowej. Powstawanie miast wiązało się tu z inicjatywą władców świeckich lub biskupów, którzy lokując miasto i sprowadzając osadników, dążyli do gospodarczego rozwoju obszaru. Proces ten był szczególnie intensywny w wieku XIII.

3.2. Ogólne uwagi dotyczące lokalizacji

oraz kształtowania się układów przestrzennych miast w średniowieczu

Potrzeby związane z obronnością w zasadniczy sposób wpłynęły zarówno na położenie, jak i na formę miasta. Miasta powstawały w miejscach dogodnych do obrony. W tym celu wykorzystywano wzgórza, wyspy na rzece, zakola rzeczne. Jako wyjątkowo korzystną lokalizację traktowano wzgórze oblewane z kilku stron przez rzekę tworzącą naturalną fosę. Atrakcyjną lokalizacją było też miejsce, gdzie zbiegały się dwńe rzeki.

Układy miast średniowiecznych są zróżnicowane zależnie od okresu, w którym powstawały. Można też zaobserwować zróżnicowanie tych układów w różnych częściach Europy. Nowy, średniowieczny układ miasta kształtował się w długim okresie, który można podzielić na dwie fazy: pierwszą, przypadającą na wczesne średniowiecze (V—X wiek), określaną jako faza miasta przedlokacyj-nego, oraz fazę drugą, kiedy kształtowało się miasto lokacyjne (XII—XIV wiek).

We wcześniejszym okresie dominował plan nieregularny, a ukształtowanie powierzchni było istotnym czynnikiem wpływającym na bieg ulic. Centralnym miejscem był nieregularny plac z głównym kościołem. Najważniejsze ulice wychodzące z placu prowadziły do bram miejskich. Wytyczano też ulice, które biegły wokół, łącząc trasy wychodzące z placu centralnego. Kształt miasta, wyznaczany przez linię murów obronnych, mógł być różnorodny, najczęściej jednak zbliżony był do koła.

Badacze zwracają uwagę, że na kształtowanie się przestrzennego układu miasta w tym okresie istotny wpływ wywierała lokalizacja najważniejszego, najbardziej reprezentacyjnego obiektu o wyjątkowym znaczeniu. Często był to wyróżniający się walorami architektonicznymi i bogactwem kościół, świątynia związana z miejscem pielgrzymek, czasem charakterystyczny obiekt obronny. Zabudowa miejska skupiała się wokół tego obiektu. Do niego prowadziły też najważniejsze ulice, umożliwiając przybyszom z różnych stron dotarcie do bu-

71

_._