2012 12 18 16 56

prawnego, tzw. lokacji. W akcie lokacyjnym, wydawanym przez właściciela ziemi, określano między innymi przeznaczone dla miasta tereny, jego przywileje, organizację władzy miejskiej.

W nowo lokowanych miastach tworzono zwykle układy regularne. Szczególnie często stosowano układ ortogonalny, który charakteryzował się prostokątną siatką ulic z centralnym placem (rynkiem), zazwyczaj w kształcie prostokąta, przy którym koncentrowały się funkcje handlowe i przy którym znajdowała się siedziba władz miejskich. Wyrazem tych funkcji były zlokalizowane na rynku budynki — ratusz i obiekty handlowe (sukiennice). Miasto otoczone było murami obronnymi. Do najstarszych przykładów tego planu należą francuskie miasta: Montauban, Montpazier, Aigues-Mortes. W dalszej części rozdziału poświęconej nowym miastom zaprezentowano szereg przykładów planów regularnych z różnych części średniowiecznej Europy. W niektórych planach regularnych tworzono szeroką handlową ulicę, która spełniała funkcje rynku i była główną osią miasta, a równolegle do niej powstawały inne ulice (Sumień, 1992: 52). W miastach rozwijających się przy porcie rzecznym ulica biegnąca wzdłuż nabrzeża i ulice z niej wychodzące tworzą układ określany jako grzebieniowy (np. w Pizie lub Gdańsku).

Generalną cechą miast średniowiecznych była ich ograniczona wielkość, co wiązało się z koniecznością otaczania miasta murami obronnymi. Przestrzenna rozbudowa miast średniowiecznych dokonywała się w różny sposób.

Częstym sposobem rozbu-H dowy miasta była budowa nowego pierścienia murów i włączenie w obręb miasta dzielnic, które powstały poza starym systemem obronnym (rys. 3.2).

Do rozwoju przestrzeni miejskiej prowadziło też połączenie kilku osiedli miejskich leżących w pobliżu i otoczenie ich wspólnym murem obronnym (np. Hildesheim — rys. 3.3,

Magdeburg — rys. 3.4 i wiele innych).

W późniejszym okresie za-    || Hildeshekn, przykład rozwoju przestrzennego

, .    . miasta przez otoczenie murem różnych osiedli: B - biskupia

czeto stosować jeszcze inne HfK . , ^v    '    osada targowa (ok. 1000 r.), A — stare miasto (z 1125 r.),

rozwiązanie, polegające na bu- || _ _nowe miasto (z 1250 r.) dowie — obok istniejącego Źródło: Koch, 1996.

73