2012 12 18 20 12

^miac^ polskich śladem działalności mierniczej związanej z zakładaniem miast (Krassowski. 1990: 27). Często wytyczano rynki na terenie lekko nachylonym bt zapewnić ich odwadnianie.

liczba ulic wychodzących z placu tynkowego zależała od jego wielkości.

Z tynku o mniejszej powierzchni wychodziły cztery ulice lub osiem ulic (czyli po jednej lub po dwie z każdego naroża). W przypadku większych rynków wytyczano też ulice wychodzące ze środka pierzei. Istniała zależność między wielkością tynku a liczbą bloków przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową.

Przestrzeń tynku przeznaczona była dla funkcji handlowej i funkcji admini-stracyjno-politycznych. Najważniejszym i zwykle najbardziej reprezentacyjnym budynkiem na rynku był ratusz będący siedzibą władz miejskich. Na placu rynkowym zlokalizowane były kramy kupieckie, a także większe obiekty handlowe, takie jak sukiennice. Kramy rozmieszczano według rodzaju oferowanych towarów (jatki szewskie, garncarskie, garbarskie, rybne, solne i szereg innych). W dużych ośrodkach, takich jak Kraków czy Wrocław, ze względu na specyficzne potrzeby lub uciążliwość określonych rodzajów handlu wytyczano dla nich odrębne place pomocnicze.

Kościół i cmentarz lokalizowane były zwykle w pobliżu rynku, często na terenie narożnego bloku przyrynkowego (Kulesza, 2000: 149). W strukturze prze-    ^

strzennej miast średniowiecznych wyraźnie odzwierciedla się rozdział władzy    j

politycznej, której ośrodek zlokalizowany był na zamku, od samorządu miejskiego (ratusz) i od władzy kościelnej (Czarnecki, 2001: 147).    jj

Ortogonalna siatka ulic wyznaczała regularne, prostokątne bloki. Tereny przeznaczone pod zabudowę dla osadników dzielono na działki. Liczba wyty-    .

czanych działek wynosiła od kilkunastu do ponad stu w większych ośrodkach.

We Wrocławiu wytyczono 36 działek wokół tynku, a łącznie w całej strefie budowlanej — ok. 300 (Krassowski, 1990: 28). Oprócz terenów podzielonych na indywidualne działki pozostawiano przestrzenie o charakterze publicznym, do

których należały: rynek, pomocnicze place targowe, teren pod budowę kościoła    ¹

i otaczającego go cmentarza oraz przestrzeń między zabudowanymi blokami a umocnieniami obronnymi.    ^s,l

Siatki ulic w miastach rozplanowanych w sposób regularny wykazują jednak pewne zróżnicowanie. Duża grupa ośrodków charakteryzowała się układem prostym (opartym na siatce szachownicowej lub prostokątnej) (Książek, 1996a:    s

18—19). Należy do nich dziewięciopolowy układ w miastach rozplanowanych    i

na obszarze zbliżonym do prostokąta, takich jak Trzebnica lub Strzelin. Wystę-    j

pują też proste ortogonalne układy w miastach o formie owalu, takich jak Pacz- SD    i

ków (rys. 3.49), a także Warszawa. Jeszcze inny typ prostego regularnego    H    j

układu, który występował w ośrodkach mających formę owalną, oparty bvł na    >

114