244 245

Ryc. 7.8. Fragment osnonygoodozyjnejl rzędu na wschodnim obszarze Polski w okresie mtędrywotennym

Do osnowy geodezyjnej należą także punkty osnowy wysokościowej: punkty niwelacyjne, punkty triangulacyjne i poligonowe oraz punkt)’zdjęcia topograficznego. Określenie -wysokości punktów osnowy opiera się na niwelacji geometrycznej, rozpoczynanej w umownym punkcie wybrzeża morskiego, gdzie znajduje się mareograf, czyli urządzenie rejestrujące poziom wód w odpowiednio długim czasie. Średni wieloletni poziom morza, obliczony na podstawie wskazali mareografu, przyjmuje się za zerowy poziom odniesienia niwelacji. Dokładność wyznaczania wysokości punktów osnowy geodezyjnej na podstawie niwelacji geometrycznej sięga 1 cm (patrz: podrozdział 3.5.3).

Wszelkie prace geodezyjne i kartograficzne wykonywane w Polsce od 1953 r. opierały się na osnowie geodezyjnej, której punkt początkowy znajdiye się w obserwatorium astronomicznym w Pulkowie pod Petersburgiem (9 = 59°46'18,55"N; X = 30°19'42,09"E), J a początek niwelacji w Kronsztadzie na wyspie Kotlin w Zatoce Fińskiej. Wahanie poziomu _j mórz sprawia, że nie ma jednego uniwersalnego poziomu odniesienia, a punkty zerowe mareografów różnią się wysokością. W porównaniu do Kronsztadu poziom morza w Amsterdamie odchyla się o -0,114 m, w Marsylii o -0,932 m, a w Trieście o +0,450 m.

Triangulacyjny sposób wykonania osnowy geodezyjnej traci coraz bardziej na znaczeniu, ponieważ pomiary wykonuje się obecnie za pomocą satelitów. Dzięki nowej technice, m która pozwoliła na utworzenie globalnego systemu odniesienia, przestąją być potrzebne J takie elementy osnowy, jak baza, punkt początkowy czy azymut boku wyjściowego,.m niezbędne tylko przy pomiarach naziemnych.

Siatka kartograficzna i ramki mapy; podział arkuszowy i nomenklatura map

Na większości map topograficznych siatka kartograficzna stanowi podstawę podziału arkuszowego i występuje w postaci ramki wewnętrznej, ograniczającej zasięg arkusza. Południki i równoleżniki tworzące ramkę są-ze względu na stosowane odwzorowania -liniami krzywymi, chociaż na pierwszy rzut oka wydają się liniami prostymi, szczególnie w większych skalach. Krzywoliniowy przebieg siatki można łatwiej dostrzec w przypadku równoleżników niż południków, gdyż równoleżniki (oprócz równika) mają większe krzywizny. Arkusze wyznaczone liniami siatki kartograficznej mają kształt zbliżony do trapezów zwężających się ku biegunom. Na obszarze Polski powoduje to różnice wymiarów arkuszy północnych i południowych, w przypadku mapy 1:100 000 osiągające prawie 4 cm.

flyc. 7 9 Ramki irtusia mapy (wewnętrzna. minutowa i zewnętrzna) oraz    lopog/ticma na mapie

w skali 1:100000

Poza ramką wewnętrzną położenie siatki kartograficznej pokazuje równoległa do niej ramka minutowa z oznaczonymi wylotami południków i równoleżników, które na mapie rysowane są dość rzadko. Na ramce minutowej zwykle nie podąje się współrzędnych geograficznych. Ich opis jest odniesiony tylko do narożników' arkusza mapy, utworzonych przez ramkę wewnętrzną (ryc. 7.9). Ramka zewnętrzna pełni wyłącznie funkcję estetyczną, zamykąjąc graficznie obszar mapy. Na niektórych mapach występuje tylko ramka wewnętrzna z podziałem minutowym.

Mapy topograficzne w określonej skali składają się często z kilkuset, a nawet kilku tysięcy arkuszy. Orientaęja w tak dużym zbiorze wymaga wprowadzenia systemu oznaczeń, zwanego nomenklaturą map, pozwalającego na łatwą identyfikację poszczególnych arkuszy. Nomenklaturę tworzą nazwa i godło Nazwa arkusza, pochodząca zazwyczaj od największej miejscowości, umożliwia określenie położenia geograficznego obszaru przedstawionego na arkuszu. Godło jest symbolem liczbowym lub liczbowo-literowym,

245