270 271

oiapy iopiigr.iiic/nc

przeszło przedstawianie rzeźby terenu. Początkowo stosowano metodę kreskową, niosącą tylko informację o spadkach terenu, lecz w miarę zwiększania dokładności i szczegółowości prac terenowych kreskowanie zastępowano rysunkiem poziomicowym, niejednokrotni^ uzupełnianym cieniowaniem.

Na ciągłość między dawną i nową kartografią topograficzną wskazują również znaki umowno. Część z nich oparła się działaniu czasu, zachowując w różnym stopniu podo* bieóstwo do znaków stosowanych kilkadziesiąt, a nawet 200 Jat temu (tabela 7.1), Ewolucja map topograficznych dotknęła jednak głównie ich formy graficznej. Przez długi czas były one jednobarwne i dopiero wynalazek druku offsetowego sprawił, że powszechne stały się mapy 4-6-barwne, czego najlepszym przykładem są międzywojenne opracowania Wojskowego Instytutu Geograficznego. Technika komputerowa wpłynęła na uproszczenie znaków i zwiększenie precyzji rysunku map, nie podniosła jednak ich walorów estetycznych, gubiąc nierzadko fineąję, na jaką pozwalał rysunek ręczny.

I Element treści	Mapa | Kwatermistrzostwa 1:126000 1839 c	Mapa taktyczna 1:100 000 19351	Mapa topograficzna 1 1:50 000 ^,8”^7 j
koścfót	f ■"	L _ _	* 1
topica	1 : *		»
I knyźiub figura religijna		•fc	t |
1 pomnik		Cl	fi
I komin		#	1
maszt radiowy		T	m
wieża		ó	A
wiatrak		i	¥
iglaste lasy Kciaste	m	jP§	^74 ' -w-x"»«i
roślinność trawiasta (łąki)
bagna

Tabela 7.1. Porównanie maków używanych na mapach topograficznych Polski opracowywanych w różnych okresach (znaki punktowe powiększono)

7.7. WYKORZYSTANIE MAP TOPOGRAFICZNYCH

Mapy topograficzne zawierają wielki zasób informacji, których wykorzystanie zależy od umiejętności użytkownika. Są używane zarówno w terenie, jak i w pracach kameralnych. Za ich pomocą można planować wycieczki oraz poruszać się pieszo i na rowerze. Są pomocne przy sporządzaniu planów zagospodarowania przestrzennego na niższych szczeblach zarządzania (w powiatach i gminach), a także podczas prowadzenia prac budowlanych, drogowych itp. Wykorzystuje się je przy opracowywaniu innych rodzajów map, np. tematycznych map wielkoskalowych - zarówno podczas kartowania terenowego, jaki na etapie redakcyjnym. Informacje przedstawiane na mapach topograficznych mogą być wykorzystywane do celów praktycznych, a także w nauce, aby wspomagać rozwiązywa nie problemów badawczych. Dotyczy to najczęściej różnorodnych analiz rzeźby terenu, sieci wodnej i użytkowania ziemi.

7.7.1. Wykorzystanie map topograficznych w terenie

Mapy topograficzne są trudną do zastąpienia pomocą w orientacji terenowej. Nie tracą na znaczeniu mimo upowszechnienia technik nawigacyjnych, umożliwiających szybkie określanie położenia. Ustalenie położenia, czyli poznanie współrzędnych geograficznych miejsca, w którym sic znajdujemy - możliwe dzięki Globalnemu Systemowi Pozycjonowania (GPS) (patrz, rozdział 2)-nie oznacza bowiem jeszcze orientacji w terenie. O orientacji można mówić dopiero wtedy, gdy - po pierwsze - ustalimy swoje położenie na mapie, czyli położenie względem innych przedmiotów terenowych, i - po drugie -ułożymy mapę tak, aby kierunki na niej odpowiadały kierunkom w terenie.

Określenia położenia na mapie można dokonać kilkoma sposobami. Oprócz techniki GPS stosuje się domiary i wcięcia graficzne (patrz: rozdział 3). Najbardziej jednoznaczne jest to jednak wtedy, gdy punlu terenowy należy do treści mapy, np. skrzyżowanie dróg, pojedyncze zabudowanie lub inny obiekt topograficzny. Ustalenie kierunków terenowych polega na takim ułożeniu mapy, aby kierunki obiektów liniowych, np. dróg lub odcinków prostych łączących dwa obiekty punktowe, były równolegle do odpowiadających im kierunków na mapie (ryc. 7.37A).

Gdy brakuje łatwych do zidentyfikowania obiektów terenowych i topograficzna orientacja jest utrudniona lub niemożliwa, np. na obszarach leśnych, należy posłużyć się busolą umożliwiającą magnetyczne zorientowanie mapy. W tym celu mapę wraz z położoną na niej busolą obracamy w poziomie tak, aby wskazany przez igłę magnetyczną kierunek N-S był równoległy do boczną) ramki mapy, która wskazuje kierunek południka geograficznego (ryc. 7.37B). Jeżeli jest to konieczne, należy uwzględnić deklinację magnetyczną, wprowadzając poprawkę podaną na arkuszu mapy (patrz: rozdział 7.3.3). Magnetyczne

zorientowanie mapy mimo że nie pozwala na ustalenie położenia, ułatwia jednak dotarcie

do miejsca, w którym położenie będzie można określić topograficznie.

271