301

Fosfolipidy zawierają grupę fosforanową połączoną z alkoholem, który może tworzyć wiązania estrowe z grupami karboksylowymi kwasów tłuszczowych. Pó-wstają w ten sposób fosfoglicerydy jako pochodne glicerolu oraz sfmgolipidy jako pochodne sfingozyny (reszta dihydroksyaminy). które mogą zawierać dodatkowo składnik z grupą hydroksylową (cholina, etanoloalanina. seryna). W kwasach tłuszczowych łańcuchy węglowodorze nie posiadają rozgałęzień.

Glikolipidy zamiast grupy fosforanowej zawierają resziy cukrowe, na przykład kwas acetyluneuraminowy lub oligocukier. które nadają cząsteczce ładunek ujemny.

Występujący w błonach biologicznych chotesterol zawiera układ czterech skondensowanych pierścieni. grupę hydroksylową oraz łańcuch boczny i należy do grupy steroidów podobnie jak testosteron, estradiol, progesteron i kwasy żółciowe.

Podsumowując, można stwierdzić, że cechą charakterystyczną dla lipidów jest występowanie w strukturze cząsteczki fragmentu zawierającego /jonizowane grupy funkcyjne (NH₂. OH. COOH). które kontaktują się z wodą. tworząc wiązania wx>-dorowc (część hydrofilowa). Łańcuchy kwasów tłuszczowych nie kontaktują się z wodą. stanowiąc fragment hydrofobowy.

Cząsteczki lipidów wykazują równocześnie cechy zw iązku hydrofobowego i hy-drofilowego. to znaczy są /wiązkami amfofilowymi. Schematycznie przedstaw iane są w postaci hydrofilowej ..głowy" oraz hydrofobowych ..ogonów".

Poszczególne lipidy rótnią się:

1)    w ielkością i kształtem części polarnej.

2)    ładunkiem i momentem dipolowym części hydrofilowej.

3)    długością i stopniem nasycenia kwasów tłuszczowych.

Amfofilowy charakter lipidów powoduje, że w środowisku wxxinym cząsteczka przyjmuje położenie, w którym część polarna jest zanurzona w wodzie, a część hydrofobowa nie. Przy dostatecznie dużym stężeniu lipidów możliwe jest wytworzenie układu d*<kh warstn". miceli oraz. lamelarncj. Są one stabilizowane oddziaływaniami hydrofobowymi pomiędzy łańcuchami węglowodorowymi, a w części polarnej oddziaływaniami elektrostatycznymi oraz wiązaniami wodorowymi.

12.2. Wybrane metody preparatywne i analityczne biofizyki molekularnej

Krokiem wstępnym zmierzającym do uzyskania danych fizykochemicznych o makrocząsteczkach biologicznych jest ich izolacja z komórki na drodze właściwego postępowania preparatywnego. Aby zrealizować ten cel. przeprowadza się wieloetapowe oczyszczanie homogenatów lub lizatów. które umożliwia usunięcie niepożądanych składników. Jednorodność materiału w kolejnych etapach izolacji jest kontrolowana za pomocą oznaczeń analitycznych lub(i> testów biologicznych.

Tabela 12.1 zawiera zestaw ienie ważniejszych metod frakcjonowania biopolimerów. Wśród nich są też takie, które oprócz uzyskania rozdziału umożliwiają okre-

301