340,341

340 Teinie IIIimHM

wej¹'⁴. Podawali też w wątpliwość główne idee nowoczesne idei ność, całościowość, tożsamość, podobieństwo, postęp itp.) hwti^H wszechnie obowiązujące kryteria (prawdy, obiektywności,

Detronizacja ważali wreszcie ideę podmiotu kartezjańskiego - „czystego" .

„mocnego p_rzedstawień, podporządkowującego sobie świat¹'⁵. Echem tn|

rozmaite ataki na podmiot literacki oraz podmiot autorski na ratury. Korzystając obficie z inspiracji swoich wielkich pnkmsitl^H Nietzschego, Freuda i Heideggera - poststrukturaliści stu .111 ><iy iflF skować najważniejsze dogmaty nowoczesnego modelu wiedzy ujawniając jego liczne wpływy na refleksję teoretyczną o Iliridt^H związanie poststrukturalizmu z ponowoczesnością widać w myśli filozoficznej Jacques’a Derridy, który poddawał ki czesną, podważając strukturalizm jako jej najdoskonalsze wi l*|^H -jeśli wczesną dekonstrukcję Derridowską uważać za spet tryb lektury tekstów filozoficznych i literackich'¹⁷ - można |||®^ że praktyki czytania podjęte przez francuskiego filozofa w na|4| sób oddawały ducha poststrukturalizmu - jako „rozbiórki’ mentów strukturalizmu, a tym samym demontażu jego nm> id a matu: myśli nowoczesnej i nowoczesnego modelu wiedzy,

Podsumowanie

1. Dystans czasowy dzielący nas od pierwszych pr/rj.iwótl^

Niejednorodność nurtu

zmu pozwala już zobaczyć jego wewnętrzne zróżnlcow namikę, a nawet dostrzec wyraźne fazy rozwojowe. N|f

wiem patronowali mu myśliciele, którzy prezentowali (j glądy, ale także kierowali się odmiennymi celami IUII kim: Jacques Derrida, Roland Barthcs i Michel I" Kristeva.

"* Tak zwanych Wielkich Narracji w rozumieniu Lyoturda /oh I I I nowoczesna, of>. cit.

*•> Zob. np. ważny dla tej problematyki tekst M. Heideggera C.-.n 1’ licki, [w:] i Jem, RuJować, mieszkać, myileć. Eseje wybrane,

K. Michalski et ai, Warszawa 1977. Wątek krytyki podmiotu |*tt^B równic ważny jak dla poststrukturalizmu, ale nic ina tu niestety ml> |Ma,B wiać. Zainteresowanych odsyłam do wspomnianej pracy CJ Ihmliis Ul of>. cit., oraz. do mojej książki Dekonstrukya i interfnetmja, »/> W/.

Ten sposób myilcnia Derridy widoczny jest zwłanesa w k bardzo często uznaje się poststrukturalizm za najważniejsze ze *|awtak point "t O specyfice dekonstrukcyjnoj „krytyrznodri" pisałam szerzę) w kslążi* H ter piętaka, ofi. cit.    ,

■JHturalizm

341

Derrida i początki postruk-turalizmu

lMr< vkute Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych oraz pli|/‘ i pod tytułem 0gramatologii Jacąues Derrida zainicjował dekon-jpi vi'i>) krytykę strukturalizmu, a także całego nowoczesnego paradygma-■||i il/v. którego strukturalizm był, w jego przekonaniu, najdoskonalszym Jlrilcm. Głównym celem Derridy było nadwątlenie konstrukcji pojęcio-j)i yuu Iludniej metafizyki, co - pośrednio - mogło się dokonać poprzez wm analizy dzieł de Saussurea i Levi-Straussa, a także poprzez podlili I alegorii znaku i struktury - kluczowych pojęć strukturalizmu.

Barthes a krytyka tradycyjnego literaturoznawstwa

;tn! Ilarthcs z kolei podjął się krytyki tradycyjnego modelu literaturo-plwa l<ulminującego w strukturalizmie, dyskredytując zwłaszcza po-faltynicma z wiedzy o literaturze „mocnej” nauki. Głównymi obiekta-JM maków stały się: statyczne ujęcie dzieła literackiego (jako „depozy-bm''), mimetystyczna idea interpretacji (jako biernego odtwarzania \y u m oru literackiego lub zawartej w nim intencji autorskiej), restryk-puit akiowana kategoria „autora” (jako „strażnika sensu” zawartego M literackim) oraz sama kategoria „prawdy”, traktowana jako jeden JHtmv krytyki literackiej.

Hltrva poddała krytyce nowoczesną ideologię dominującą w dotych-l) Wiedzy o literaturze. Ideologia ta prowadziła w jej przekonaniu Tliliiii' itowienia dzieła literackiego i odebrania twórczych możliwo-Wr interpretacyjnej. Promując, głównie na gruncie francuskim, kjlhuila Machtina, przyczyniła się badaczka w największym stopniu w teorii intertekstualności w wiedzy o literaturze.

Im ii u .mli z kolei skierował uwagę badaczy literatury i krytyków na ■ttlęć pomiędzy podmiotem a dyskursem, zaś dzięki uważnej ana-^Hiiii/mów władzy ukrytych w języku zainspirował polityczny (pwiui literaturoznawstwa.

Dwie odmiany

poststrukturall-

zmu

(te/ historycy poststrukturahzmu skłonni są rozróżniać co najmniej gliiwiic odmiany: „t e k s t u a 1 n ą” (z inspiracji Derridy, Bar-HKrUievcj) oraz „ś w i a t o w ą” (z inspiracji Foucaulta). O ile ) pici w ./ej - właściwej na przykład wczesnym odmianom kry-mimkcyjnej - nacisk kładziony był przede wszystkim na anali-fo tyle w drugiej - związanej przede wszystkim z tak zwanym Ir ii'1'yzmern lub późniejszą fazą w rozwoju dekonstrukcjoni-■ go - istotny stał się wzgląd na etyczno-polityczne konni mu gii analitycznych i praktyk interpretacyjnych¹²*. Zwolen-i(id/ialii /wracają również uwagę na to, że dopiero zmierzch Jr lirluhi .111iki j< misi ycznej Szkoły z Yale umożliwi! otwarcie li-^Bwntw.i amerykańskiego na problematykę społeczną, ideolo-»ynuic|l na plan pierwszy cele praktyczne.

||l| n u minut II. Nyi /, Ift.yk modernizmu. 1'rolegomena historycznoliterackie, Wro HJf ^! liletatuto/oyia Sfwjr/enie wi ten. na dziele nowoczeinej my tli teoretyczno ^■fcawlilii/i /u