343

343

cząstkowy nie jest określony, tolerancja dotyczy całej długości lub powierzchni wskazanej przez linię odniesienia (rys. 9.4a). W innym przypadku położenie obszaru cząstkowego trzeba ustalić względem elementów przedmiotu (rys. 9.4b, c), a gdy jest to oczywiste lub nieistotne, podać tylko jego wymiary w zapisie tolerancji (rys. 9.4d, e).

Obszar cząstowy tolerancji, położony w określonym miejscu elementu tolerowanego, należy wykreślić cienką linią punktową, równoległą do zarysu tolerowanego, i zwymiarować (rys. 9.4b). Przy tak zaznaczonym obszarze tolerowanym grot lub trójkąt linii odniesienia powinien dotykać do linii ograniczających obszar cząstkowy.

Obszar cząstkowy toleracji położenia może być większy od elementu tolerowanego lub leżeć poza nim (rys. 9.4c). Przypadek ten nazywa się tolerowaniem położenia w polu (obszarze) zewnętrznym. Zarys zewnętrznej części obszaru cząstkowego rysuje się cienką linią ciągłą i wymiaruje (rys. 9.4e). Wymiar zewnętrznego pola tolerancji, zmieniający obszar cząstkowy, musi być opisany wielką literą P zawartą w okrągłej ramce (tabl. 9.1). Ten sam symbol należy umieścić w ramce zapisu bezpośrednio za wartością liczbową tolerancji (rys. 9.4c).

Jeżeli położenie obszaru cząstkowego jest oczywiste lub dowolne w granicach długości lub powierzchni elementu tolerowanego, to wymiary tego obszaru należy podać w milimetrach za wartością tolerancji i oddzielić ukośną kreską (rys. 9.4d, e). Natomiast gdy zachodzi konieczność równoczesnego określenia tolerancji dla całego elementu i w określonym obszarze cząstkowym, obydwie tolerancje wpisuje się w oddzielnych wierszach ramki, umieszczając tolerancję w obszarze cząstkowym pod tolerancją dla całego elementu (rys. 9.2c).

Tolerancja położenia może być określona względem jednego (tabl. 9.3) lub kilku elementów odniesienia (rys. 9.5). W tym drugim przypadku każdy element odniesienia należy oznaczyć inną wielką literą alfabetu, która będzie powtórzona w trzecim polu ramki zapisu tolerancji. Sposób zapisu liter w ramce tolerancji informuje o kolejności ustalania elementów odniesienia.

Jeżeli elementy przedmiotu tworzą wspólny element odniesienia, litery w ramce należy rozdzielić poziomą kreską (rys. 9.5a, b). Polska Norma PN-87/M-01145 podaje, że zapis ten można uprościć, gdy elementem wspólnym jest oś wspólna lub wspólna płaszczyzna symetrii. W przypadkach nie budzących żadnych wątpliwości wspólną bazę można oznaczyć bezpośrednio na wspólnej osi lub płaszczyźnie symetrii (rys. 9.5c zastępuje zapis z rys. 9.5b).

Inaczej zapisuje się oznaczenie elementów odniesienia, które tworzą niezależny układ. Jeżeli zespół elementów odniesienia jest wyznaczony przez dwa lub więcej elementów przedmiotu i kolejność ich wykorzystania jest ważna, to literowe oznaczenia elementów odniesienia wpisuje się w oddzielne pola (trzecie i dalsze) ramki tolerancji w kolejności odbierania stopni swobody