366 367

Atlasy geograficzne

Atlasy geograficzne

Ryc /1.7. Alias gospodarny województwa opolskiego. Warszawo 1965

Ryc. 118. Alias województwa tarnowskiego. Kraków 1988

Ryc. 11.9. Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zakopane-Kraków 1985

późniejsze polskie wydania ukazywały się aż do 1964 t Ten alias, pierwotnie rzeczywiście bardzo mały -zaledwie 9 plansz - był pierwszym całkowicie łupso-meirycznym atlasem świata, a zarazem - zdaniem autora - dał pierwszą „syntezę" hipsometryczną kontynentów i oceanów. Wyjątkowe znaczenie ma też Geograflcznostatyslyczny atlas Polski (1916), w którym E. Romer wyraził w postaci kartograficznej aspiracje Polaków do samostanowienia. Na paryskiej konferencji pokojowej kończącej 1 wojnę światową atlas wraz z innymi dokumentami odegrał znaczącą rolę w procesie ustalania granic odradzającego się państwa. Był to faktycznie pierwszy narodowy atlas ftołsJd. Ukoronowaniem dorobku E. Romera w zakresie atlasów geograficznych był Powszechny atlas geograficzny Opracowany w częściach w ciągu 5 lat, ukazał się ostatecznie w 1928 r. (ponownie w 1934 i 1938 r). Poszczególne jego części wydawane na potrzeby szkolne po połączeniu utworzyły atlas o charakterze obywatelskim - domowym, jakiego w Polsce wcześniej nie było.

Postać map ukształtowana kartografią romerowską (hipsometryczny rysunek rzeźby, wiernopolowość odwzorowań, mapa pozornie pusta, metoda izolinii) wywarła znaczący wpływ na polskie atlasy wydawane po U wojnie światowej. Aż do lat sześćdziesiątych XX w. typ mapy romerowskiej dominował w publikacjach Państwowego Przedsiębiorstwa Wydawnictw Kartograficznych (PPWK), monopolisty na rynku krąjowym, który wyposażał szkoły w niezbędne pomoce kartograficzne. Ten styl map zachowano także w opublikowanym w 1962 r. Atlasie geograficznym dla szkoły średniej. Kolejne jego wydania podlegały stopniowym modyfikacjom, ale zasadniczo atlas nie zmienił się aż do ostatniego wydania XXXII w 2000 r. Wykorzystano go opracowując Powszechny atlas świata (1973) i Geograficzny atlas świata (1987) - publikacje mające pełnić funkcję atlasu obywatelskiego. W innych atlasach szkolnych PPWK, za przykładem m.in. Alezander Weltatlas (E. Klett, Stuttgart 1976), miejsce klasycznej hipsometrycznęj mapy ogólnogeograficznej zajmowała coraz częściej tzw. mapa krajobrazowa, która na tle cieniowanej rzeźby, w sposób bardziej kompleksowy przedstawia fizjonomiczny charakter terytorium. Obecnie poszczególnym poziomom nauczania odpowiadąją

dostosowane do podstawy programowej atlasy szkolne, a szybko rozwijający się rynek kartograficzny tworzy silną konkurencję, wpływającą na wzrost jakości opracowań. Nie ma jednak specjalnych opracowań dostosowanych do potrzeb akademickich. Dlatego szczególnie warte są polecenia liczne szkolne, najnowsze geograficzne atlasy świata, a także atlasy Polski które wyjąwszy atlas narodowy są najobszerniejszymi ilustracjami kartograficznymi tematyki geograficznej kraju, wykraczającymi poza potrzeby gimnazjum i liceum (patrz: wybór atlasów na końcu rozdziału).

Na rynku kartograficznym ukazują się także polskie mutacje uznanych atlasów zagranicznych (wersje atlasów szkolnych: Alexander WrltatUu - Szkolny atlas geograficzny. WSiR PPWK. 1998 i Diercke Weltatlas - Geograficzny atlas świata. Res Palona & Westermann. 2000. oraz wersje atlasów ogólnoinformacyjnych. np: Księga świata. Reise- und \ferkhersverlag GeoCenter. Wbrszawa 1996 oraz Atlas encyklopedyczny PWN. Istituto Geografico De Agostini, Novara. Wydawnictwo Naukowe PWN 1998).

Odrębną grupę tworzą atlasy regionalne - kompleksowe opracowania dotyczące zagadnień geograficznych wybranych terytoriów, w szerokim - ogólnym, albo wąskim — gałęziowym zakresie tematycznym. W Polsce do tej grupy należy wiele opracowań wydanych po 1962 ł Najwcześniejsze - to dość prymitywne ogólne atlasy województw (opolskiego - 1962.1965 (ryc. 11.7). olsztyńskiego-1965 i łódzkiego-1965) oraz kilka nieco ambitniejszych (kieleckiego - 1970. katowickiego - 1971, zielonogórskiego - 1972. bydgoskiego - 1973). Nieco odrębną grupę tworzą wydane w latach osiemdziesiątych XX w. atlasy miejskiego województwa krakowskiego - 1978, bielskiego -1981, tarnowskiego - 1988 (ryc. 11.8) oraz Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego

-    1985 (ryc. 11.9). Spośród wszystkich polskich atlasów regionalnych wyróżniają się zakresem, poziomem i przeznaczeniem: Atlas województwa białostockiego (1968). w czasie opracowania objęty klauzulą poufności ze względu na treści gospodarcze, oraz Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego (1997)

-    naukowa, najpoważniejsza polska kartograficzna monografia regionu (ryc. 11.10).

Ryc. tt.1t.A0as Miasta Krakowa. Kraków 1909

367