366 367 2

Ryc. 137. Dżdżownica, schemat budowy motancf-rydium; e — nefrydiopor, g — przegroda między-segmcntalna. k — kapilary, n — naczynie krwionośne, p — pęcherzyk końcowy, s — nelroslom

Komórki chloragogenowe (patrz jama ciała) występują liczniej niż u wie-loszczetów, występują zespołami i przez to określane są jako nerki magazynujące.

Układ rozrodczy. Skąposzczety są hermafrodytami. Gruczoły rozrodcze u osobników dojrzałych są strukturami tstałyfni, przy czym liczba segmentów zawierających gonady jest ograniczona i charakterystyczna dla grupy. Tylko gatunki w rzędzie Aeolosomatida mają gonady niestałe, formujące się w okresie rozrodu, podobnie jak to ma miejsce u skąposzczetów.

Układ rozrodczy jest zlokalizowany w przedniej okolicy tułowia, a w jego , obrębie gonady żeńskie występują poza gonadami męskimi. U gatunków wodnych gonady występują tylko w dwóch segmentach, w jednym jądra, a w następnym jajniki. U form lądowych jądra zajmują dwa, jajniki jeden lub dwa segmenty. Zarówno jądra, jak i jajniki są parzyste i osadzone są na przednich jlisseptimentach segmentów płciowych. U przedstawicieli Aeolosomatida komórki rozrodcze dojrzewają w celomie i wydostają się na zewnątrz organizmu poprzez funkcjonujące, jako narządy wydalnicze, melanefrydia. U reszty skąposzczetów komórki rozrodcze powstają w stałych gonadach, dojrzewają w pęcherzykach nasiennych i woreczkach jajowych, będących uwypukleniami disseptimentów, a do wyprowadzania komórek rozrodczych na zewnątrz organizmu macierzystego służą odpowiednio przystosowane metanef-rydia segmentów płciowych.

Młode komórki jajowe, powstające w jajnikach, wydostają się do celomy, przechodzą do woreczków jajowych, gdzie dojrzewają. Po dojrzeniu, komórki jajowe dostają się ponownie do płynu celomy, następnie do lejków jajowodów. Jajowody przechodzą do dalszego segmentu, poza segmentem jajnikowym i otwierają się oddzielnymi otworami na zewnątrz ciała. Poprzez jajowody, jaja wydostają się na zewnątrz organizmu macierzystego. U wielu gatunków, w skład żeńskiego układu rozrodczego wchodzą także zbiorniki plemników, które występują niezależnie od jajowodów, są workami mającymi własne wejścia, do których w trakcie kopulacji dostają się plemniki i są w nich przechowywane aż do czasu, w którym składane są jaja.

Dojrzewające plemniki wydostają się z jąder do celomy i przechodzą do zbiornika lub zbiorników nasiennych (najczęściej zbiorniki są parzyste, występują w liczbie jednej do trzech par). Plemniki, po dojrzeniu, z powrotem dostają się ze zbiorników nasiennych do celomy i poprzez orzęsione lejki nasieniowodów, kanaliki nasienne i nasieniowody, wydostają się na zewnątrz organizmu macierzystego. Kanaliki nasienne są u poszczególnych gatunków proste lub poskręcane, łączą się ze sobą w nasieniowody i uchodzą parzystymi otworami, zwykle poza parzystymi otworami żeńskimi. U niektórych gatunków wodnych, część końcowa nasieniowodów jest zróżnicowana w wysuwane prącia. U wielu gatunków występują gruczoły prostaty.

Ryc. 138. Dżdżownica, schematy budowy układu rozrodczego. A — przekrój strzałkowy przez segmenty płciowe, B — przekrój podłużny; a — jajnik, j — jądro, I — lejek nasieniowodu, n — pęcherzyk nasienny, o — jajowód, s — nasieniowód, w — worek jajowy, z — zbiornik

nasienny

Wspomniano, że budowa układu rozrodczego jest charakterystyczna dla danej grupy skąposzczetów, dobrym przykładem są dżdżownice, u nich układ rozrodczy składa się następujących stałych części (ryc. 138):

segment 9 zawiera parę pęcherzyków nasiennych I, parę zbiorników nasiennych I;

segment 10 — parę jąder I, parę lejków kanalików nasiennych I, parę zbiorników nasiennych II;

segment 11 — parę jąder II, parę lejków kanalików nasiennych II. parę pęcherzyków nasiennych II, parę kanalików nasiennych I;

segment 12 — parę pęcherzyków nasiennych III, parę kanalików nasiennych II, nasieniowody;

segment 13 — parę jajników, parę lejków jajowodów, parę woreczków jajowych (przechowują czasowo jaja), nasieniowody;

segment 14 — parę jajowodów, parzyste ujścia jajowodów, nasieniowody; segment 15 — ujścia nasieniowodów.