746 747

-g

Ryc. 268. Rozgwiazda. A — schemat budowy układu krwionośnego (pogrubione linie) i układu pseudohemalnego (cieńsze linie). B — dwurzęsica. C — ramienica; c — narząd czepny, g — gonada, n — nóżki ambuiakralne, o — gruczoł osiowy, u — naczynia krwionośne żołądka, ż — naczynia krwionośne uchyłka żołądka

Oddychanie. Narządami oddechowymi są skrzela powłokowe. Do wymiany gazów służą takie ściany nóżek ambulakralnych. Układ krwionośny jest typowo wykształcony i został omówiony w charakterystyce ogólnej szkarłupni (ryc. 268A).

Układ okołokrwionośny został omówiony w charakterystyce ogólnej szkarłupni (ryc. 268A).

Układ wodny — p. charakterystyka ogólna szkarłupni (ryc. 267). U prymitywnych rzędów rozgwiazd nóżki nie mają przyssawek. Nieliczne rozgwiazdy mają więcej niż jedną płytkę madreporową.

Narząd osiowy — p. charakterystyka ogólna szkarłupni.

Wydalanie. Usuwanie zbędnych produktów metabolizmu zachodzi przy pomocy komórek ameboidalnych płynu celomatycznego. Wychwytują one zbędne produkty przemiany materii i wydostają się na zewnątrz organizmu poprzez nóżki i skrzela powłokowe.

Układ rozrodczy. Rozgwiazdy są głównie rozdzielnopłciowe, hermafrodyty są nieliczne. Gonady, w liczbie 5 par, występują w metacelu po stronie aboralnej i położone są w międzypromieniach. W okresie produkcji gamet rozrastają się do ramion. Do każdego ramienia wrastają po dwie gonady. Od gonad odchodzą ku stronie górnej krótkie gonodukty, przez które wyprowadzane są gamety.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Niektóre rozgwiazdy rozmnażają się wegetatywnie przez podział i płciowo, reszta tylko płciowo. Podział rozdziela tarczę osobnika macierzystego i braku-

jące części są regenerowane, albo oddzielają się ramiona i regenerowane są jarcze oraz brakujące ramiona.

Zapłodnienie jest zewnętrzne. Jaja bruzdkują całkowicie równomiernie, powstaje orzęsiona celoblastula, o średnicy wynoszącej ok. 0,2 mm, wolno pływająca. Gastrulacja zachodzi przez inwaginację. Rozwój celomy — patrz charakterystyka ogólna szkarłupni. W miarę postępu rozwoju pozazarod-kowego, rzęski pokrywające celoblastulę zostają ograniczone do dwóch bocznych pofałdowanych pasów, schodzących się przed otworem gębowym i odbytem. Na powierzchni ciała powstają wypuklcnia, na które przedłużają się pasma rzęsek. Tak rozwinięte drugie stadium larwalne nazywane jest dwurzęsicą (bipinnarią, ryc. 268B). Jest to larwa planktotropowa. U części rozgwiazd dwurzęsica przekształca się w kolejną larwę, zwaną ramienicą (brachiolarią, ryc. 268C), która różni się od poprzedzającego go stadium posiadaniem na przodzie ciała narządu czepnego (adhezyjnego), /łożonego z krótkich ramion i przyssawki. Ramienica przyczepia się podłoża i w wyniku złożonych przekształceń wykształca się w młodą rozgwiazdę. U nielicznych rozgwiazd występuje tylko ramienica. Oba stadia larwalne: dwurzęsica i ramienica, mają typową symetrię dwuboczną i funkcjonujący układ pokarmowy.

Opieka nad potomstwem rzadka. Niektóre samice noszą jaja przyklejone pakietami do strony aboralnej.

REGENERACJA

Rozgwiazdy cechują duże zdolności do regeneracji. Ok. 1/5 część tarczy może zregenerować całe ciało, a także część ramienia (fot. 34C). U niektórych rozgwiazd występuje autotomia, zdolność do odrzucania i regenerowania ramion. Autotomia pojawia się w wyniku zaatakowania przez wroga, zainfekowania ramienia przez pasożyty, albo spontanicznie. Odrzucone ramię może zregenerować cały organizm.

SYSTEMATYKA

Rozgwiazdy rozdziela się na 5 rzędów, w zależności od wykształcenia ramion, elementów szkieletowych, nóżek, pedicellarii i skrzeli powłokowych.

Rząd: Platyasterida

Kilka gatunków, żyjących przydennie. Nóżki bez przyssawek. Szkielet złożony na brzegach ramion z prawie jednakowej wielkości płytek. Pedicellarii brak.

Rząd: Paxillosida

Płytki brzeżne duże. Nóżki bez przyssawek. Pedicellarie prosto wykształcone, nie skrzyżowane nożycowato.

Tarczogwiazda kolczata — Astropeclen spinulosus występuje pospolicie w Morzu Śródziemnym.

747