372 373 2

Hyc. 140. Pijawka lekarska. A — strona brzuszna. B — schemat budowy układu pokarmowego, C — układów wydalniczego i rozrodczego. D — przekrój poprzeczny, E — podłużny przez jamę gębową i gardziel; a — jajnik, b — dcnnis, c — szczęka, d — jądro, e — przełyk, f — naczynie krwionośne, g — gardziel, h — mięśnie okrężne, i — naskórek, j — jelito, k — kanał układu

wydalniczego. 1 — mięsień gardzieli, m — męski otwór płciowy, n - brzuszny pień nerwowy,

o — pochwa, p — przyssawka przednia, r — prącie, s — nasieniowód. t — mctanefrydium. u — mięśnie podłużne, w — otwór wydalniczy. v — przyssawka tylna, y — worek wytryskowy,

ż — żeński otwór płciowy

rozwoju zarodkowego, JU postaci dojrzałych segmentacja jest zatarta przez powstawanie wtórnego pierścieniowania wora powłokowego. Każdy segment tułowia zostaje rozdzielony na pierścienie wtórne. Na przykład u pijawek szczękowych, na jeden segment pośrodku tułowia przypada 3 — 5 podpierścieni, a ku tyłowi ciała liczba ich stopniowo maleje (ryc. 139B, 140A).

Przednia część ciała pijawek jest zwężona, odcinek głowowy słabo zaznaczony. Szczególnie słabo, w porównaniu z resztą pierścienic, jest rozwinięte prostomiumT które 5 postaci dojrzałych zrasta się całkowicie z segmentem gębowym. Acamhobdellida nie mają przyssawki przedniej, u reszty gatunków występują dwie przyssawki: przednia i tylna.

U pijawek zbudowanych z 34 segmentów, przyssawka przednia jest mniejsza, leży po stronie brzusznej ciała, zajmując segmenty 1 — 5 i te segmenty określa się jako odcinek głowowy. W przedniej przyssawce występuje otwór gębowy. Za odcinkiem głowowym występuje 28 dalszych segmentów, w ich obrębie segmenty 9, 10 i 11, w okresie rozrodu, tworzą siodełko. Po stronie brzusznej tych segmentów występują otwory płciowe. Siedem ostatnich segmentów tworzy drugą przyssawkę, która podobnie jak przednia, położona jest po stronie brzusznej. Otwór odbytowy położony jest grzbietowo, po przeciwnej stronie tylnej przyssawki. Tylna część ciała jest mniej zwężona niż przednia, a na niej, wyraźniej niż przednia, zaznacza się przyssawka tylna (ryc. 139).

Pijawkj w wodzie pływają, poruszając się wężowatymi ruchami ciała. Po stałym podłożu poruszają się w charakterystyczny sposób, przyczepiając się smoczkami do podlpża. Wiele pijawek drapieżnych, padlinożernych i czasowych pasożytów, w okresach, w których nie wyszukują pokarmu, przyczepia się do podłoża za pomocą przyssawki tylnej. U pasożytów przyssawki są przystosowaniami służącymi do przyczepiania się do ciała żywiciela.

Budowa wewnętrzna

Pokrycie ciała. Ciało pijawek pokryte jest cienkim oskórkiem, okresowo zrzucanym, będącym wytworem jednowarstwowego komórkowego naskórka. Pod naskórkiem występuje tkanka łączna (dermis), która w tej gromadzie jest szczególnie silnie rozwinięta, jej komórki wchodzą pasmami pomiędzy części podstawowe komórek naskórka i głębiej, pomiędzy mięśnie wora powłokowego. W warstwie tej występują także gwiaździste komórki barwnikowe — chro-matofory. Zabarwienie pijawek jest różne, zależnie od występowania określonego barwnika. Na przykład pijawka lekarska, po stronie grzbietowej, ma podłużne paski, od czerwonożółtych do brązowych, położonych na ciemniejszym tle. U wszystkich pijawek wór powłokowy jest silnie rozwinięty, rozciągliwy. Włókna mięśniowe ułożone są okrężnie, podłużnie, skośnie i grzbie-tOzbtzusznie, występują w dużych ilościach (ryc. 140). Włókna mięśniowe w przyssawkach ułożone są okrężnie. Dolne części komórek naskórka są luźno ułożone, pomiędzy nie wnikają naczynia krwionośne (jeżeli występuje układ krwionośny), uchyłki jamy ciała, wypustki komórek barwnikowych i komórki pełzakowate. Naskórek przenikają wąskie przewody wyprowadzające jednokomórkowych gruczołów śluzowych, licznie występujących i zanurzonych dęrmi*.- Luźna struktura naskórka, występowanie dużych ilości mięśni w worze powłokowym powodują, że pijawki należą do najbardziej kurczliwych i rozciągliwych zwierząt.