386 387 2

W obrączce nie występują zwoje odpowiadające zwojom mózgowym u innych zwierząt. Z pniem brzusznym połączone są liczne nerwy okrężne, z odchodzącymi od nich nerwami obwodowymi.

Narządy zmysłów reprezentowane są przez brodawki, występujące obficie na ryjku i mniej licznie na tułowiu, odbierają wrażenia chemiczne i dotykowe.

Jama ciała, celoma, jest obszerna. Wysłana jest cienką, delikatną błoną, podścielającą wór powłokowy i otaczającą układy pokarmowy oraz urogenital-ny (patrz dalej). W tylnej części tułowia, u niektórych gatunków, błona tworzy podłużne blaszki, pseudokrezki (pseudomezenteria), zawieszające jelito tylne. U postaci dojrzałych wyściółka jamy ciała nie wykazuje budowy komórkowej i nie wiadomo, w jaki sposób powstaje w rozwoju osobniczym. Jej specyficzna budowa i brak danych rozwojowych powodują, że niektórzy badacze uznają jamę ciała u niezmogowców za pseudocel, a w związku z tym typ zaliczają do wtómojamowców pozornych. Budzi to poważne wątpliwości, gdyż pseudo-celoma u wtómojamowców pozornych nie ma własnej błoniastej wyściółki, w tym otaczającej układy pokarmowy, wydalniczy i rozrodczy. Ponadto, niektórzy morfolodzy, na podstawie badań w mikroskopie elektronowym sugerują, że wyściółka jamy ciała u niezmogowców zawiera jądra komórkowe. Przy braku danych embriologicznych, problem czeka na rozwiązanie.

Jama ciała wypełniona jest bezbarwnym płynem, mającym nieliczne amebo-cyty i erytrocyty, zawierające hemoerytrynę. Płyn jamy ciała, w powiązaniu z worem powłokowym, spełnia funkcję hydroszkieletu.

Układ pokarmowy wykazuje mało złożoną budowę, w całości ma kształt prostej lub nieco skręconej rury. Jelito przednie jest wysłane oskórkiem i jest zróżnicowane na jamę gębową, mięsistą gardziel z oskórkowymi kolcami lub hakami i na przełyk. Zarówno jama gębowa, jak i gardziel mogą być wysuwane przez otwór gębowy. Jelito środkowe jest długie i łączy się z krótkim jelitem końcowym. Trawienie, jak i wchłanianie strawionych pokarmów, zachodzi w jelicie środkowym.

Niezmogowce odżywiają się drobnymi bezkręgowcami, głównie wieloszcze-tami i szczątkami organicznymi.

Oddychanie zachodzi poprzez pokrycie ciała i jest wspomagane przez wyrostki tułowia, jeżeli te występują, które pełnią podobną rolę do skrzel zewnętrznych.

Układ krwionośny nie występuje, jego funkcje spełnia jama ciała mająca komórki z barwnikiem oddechowym.

Układ wydalniczy jest typu protonefrydialnego. Składa się licznych soleno-cytów, zebranych w dwa zespoły rozmieszczone w tyle tułowia, po bokach układu pokarmowego (ryc. 143C). Solenocyty pękami uchodzą do pary długich kanałów, zwanych moczowodami, które łączą się z parą przewodów płciowych, tworzą przewody moczowo-płciowe i uchodzą oddzielnymi otworami na końcu tułowia. U niezmogowców występuje więc złożony układ moczowo-płciowy (urogenitalny).

Układ rozrodczy. Niezmogowce są rozdzielnopłciowe. Gonady u obu płci są parzyste i podobnie rozmieszczone w jamie ciała. Każda gonada ma krótki

przewód płciowy, łączący się z odpowiednim moczowodem w orzęsiony przewód moczowo-płciowy, wyprowadzający zarówno mocz. jak i komórki rozrodcze, co opisano powyżej.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Zapłodnienie jest zewnętrzne. Bruzdkowanie jest promienistosymetryczne lub spiralne, powstają stereoblastula lub celoblastula. Gastrulacja zachodzi odpowiednio przez migrację blastomerów lub inwaginację. W rozwoju pozazarod-kowym występuje larwa. Ma ona rurkowaty ryjek, wciągany do tułowia, a w tyle ciała wyrostek, zwany nogą zaopatrzony w gruczoły czepne. Pokryta jest pancerzem oskórkowym, podobnym do loriki, występującej u niektórych wrotków, stąd larwa zwana jest larwą loriciferową. Larwa linieje, rośnie w trakcie kolejnych linień, traci lorikę i dojrzewa. Wewnętrzne przekształcenia morfologiczne, zachodzące w trakcie dojrzewania, są nieznane.

SYSTEMATYKA

Niezmogowce rozdziela się na na dwa rzędy, w zależności od wykształcenia ryjka.

Rząd: Priapula

Obejmuje gatunki z ryjkiem nie zaopatrzonym w czułki (ryc. 143A, E). o ciele, w porównaniu z przedstawicielami następnego rzędu, większym. Formy głównie drapieżne.

Niezmogowiec dwuogonowy — Priapulus bicaudatus ma na końcu tułowia dwa wyrostki oddechowe (ryc. 143A). Występuje w morzach dookoła biegunów Ziemi. Populacje żyjące na przeciwnych biegunach nie wykazują różnic morfologicznych.

Skrytnik kolczasty — Halicryptus spinulosus, bez wyrostków oddechowych, o tułowiu workowatym, występuje w Morzu Północnym, a także w Bałtyku.

Rząd: Seticoronaria

Do rzędu zaliczane są gatunki mające na ryjku wyrostki kolczaste proste oraz wyrostki wyciągnięte w porozgałęziane czułki, otaczające otwór gębowy. Otwór odbytowy otaczają kolce proste (ryc. 143D). Gatunki o ciele drobnym.

FILOGENEZA NIEZMOGOWCÓW

Niezmogowce mają długą historię. Fragmenty ich ciała, sześciu dotychczas opisanych gatunków kopalnych, znane są z utworów kambru. Także rozmieszczenie geograficzne współcześnie występujących form wskazuje, że jest to typ filogenetycznie stary, a zarazem nieliczny w gatunki i populacje (szczątkowy). Współcześnie występujące gatunki są słabo poznane, zwłaszcza niedostatecznie

387