448 449 2

się rytmicznie, przy pływaniu wspomagają czułki. U samców ostatnia para odnóży tułowiowych jest skrócona i służy jako narząd kopulacyjny.

U pasożytów głowa jest różnie wykształcona. Czułki nie występują, albo są przekształcone w narząd czepny. U wielu form głowa w całości jest przekształcona w narząd czepny. Przysadki gębowe pasożytów są także bardzo różnie wykształcone. Szczęki u wielu form tworzą rurkę ssącą, obejmującą sztyletowate żuwaczki. służące do nakłuwania tkanek żywiciela. Tułów u wielu pasożytów jest skrócony i pozbawiony odnóży. Odwłok silnie zredukowany.

Oskórek widłonogów jest cienki, szczególnie cienki u pasożytów wewnętrznych. Przewód pokarmowy u pasożytów wewnętrznych jest uwsteczniony. Układ nerwowy cechuje wysoki stopień koncentracji zwojów brzusznych, zwoje nie występują w odwłoku. U pasożytów brzuszna część układu nerwowego jest w różnym stopniu zredukowana. Narządy oddechowe me występują. Układ krwionośny, składający się z serca i krótkiej aorty, występuje tylko u nielicznych gatunków. Niektóre pasożyty wewnętrzne mają układ krwionośny wtórnie zamknięty, bez serca, składający się tylko z naczyń o obiegu zamkniętym. U larw. jako narządy wydalnicze funkcjonują gruczoły czułkowe, u postaci dojrzałych szczękowe. Gonady u wolno żyjących widłonogów są parzyste, u pasożytów najczęściej są nieparzyste. Gonopory występują w pierwszym segmencie odwłoka. Końcowe odcinki jajowodów mają dwa uchyłki gruczołowe wydzielające śluz łączący składane jaja w pakiety. Pakiety, przyklejone do otworów płciowych, noszone są przez samice aż do wylęgnięcia się larw. Gatunki żyjące w piasku i mule nie opiekują się jajami. Widłonogi są przeważnie rozdzielnopłciowe, kilka gatunków pasożytów jest obojnacza. Dymorfizm płciowy jest wyraźny. Samce są mniejsze. U niektórych pasożytów wewnętrznych występuje krańcowe zróżnicowanie wielkości, jak 1:12000, na korzyść samic. Partenogeneza rzadka, występuje tylko u Harpacticoida.

W rozwoju pozazarodkowym występują larwy. Z jaj wylęgają się naupliusy lub metanaupliusy. Naupliusy przekształcają się w metanaupliusy, a te w stadia kopepoditowe. W trakcie rozwoju występuje 10—11 linień, z tego 5 — 6 w okresie nauplialnym i 5 w okresie kopepoditowym.

Systematyka widłonogów podlega ciągłym rewizjom, w związku z odkrywaniem coraz to nowych gatunków, różne kryteria są brane pod uwagę. Najczęściej rozdziela się je na 9 rzędów, w zależności od przystosowań do określonego trybu życia.

Rząd: Calanoida

W większości wolno żyjące gatunki morskie, planktonowe. Część słodkowodna. Głowa i tułów wyraźnie szersze w stosunku do odwłoka. Staw pomiędzy tułowiem i odwłokiem. Czułki długie, zbudowane z 25 członów. Samice noszą jeden pakiet jaj.

Calanus finmarchicus (ryc. 168B), ok. 4,5 mm długi, szeroko rozprzestrzeniony. W morzach chłodnych i arktycznych tworzy najliczebniejsze w osob-

niki, w porównaniu ze wszystkimi innymi gatunkami zwierząt, ławice. Jest głównym pokarmem śledzi.

Widlatek pospolity — Diaptomus vulgciris występuje w stawach i kałużach. Rząd: Misophriopida

Morskie, żyjące na dnie lub przydenne. Podobnie zbudowane jak gatunki poprzedniego rzędu, ale mniejsze, czułki I złożone z 11 -16 członów.

Rząd: Mormonilloida

Morskie, planktonowe.

Rząd: oczlikowce — Cyclopida

Morskie, słodkowodne, planktonowe i przydenne, żyjące w wilgotnym mchu. pasożyty zewnętrzne ryb, pasożyty wewnętrzne i komensale żachw. U wolno żyjących głowa i tułów wyraźnie odgraniczone od węższego odwłoka (ryc. 167A). Staw pomiędzy 5 a 6 segmentem tułowia. Czułki I zbudowane z 10—16 członów. Czułki II jednogałęziowe, u pasożytów wykształcone w narząd czepny. Samice noszą dwa pakiety jaj.

Oczlik zielony — Cyclops uiridis, o. ciemnobrązowy — C.fuscus i o. żwawy — C. strenuus poruszają się skokami, są pospolitymi gatunkami występującymi w wodach słodkich.

Lernaea cyprinea pasożytuje głównie na rybach karpiowatych, przyczepiona do skrzel lub płetw.

Mytilicola intestinalis pasożytuje u morskich mięczaków. Ciało robakowa-te, odnóża zmiamiałe.

Rząd: Poecilostomatoida

Postacie dojrzałe są pasożytami bezkręgowców (żachw), ryb morskich i słodkowodnych. Narządami czepnymi są czułki i swoiste wyrostki na głowie.

Ergasilus sieboldi (ryc. 168C) jest gatunkiem, którego tylko samice pasożytują (po kopulacji); są najpospolitszymi pasożytami wielu ryb słodkowodnych. Powodują straty gospodarcze. Pasożytują na skrzelach, rzadziej na skórze.

Rząd: Harpacticoida

Morskie i słodkowodne. Morskie głównie planktonowe, słodkowodne przydenne i denne. Występują także w grotach, wodach podziemnych, wilgotnym mchu i w mezopsammonie. Tułów przechodzi nieznacznie w odwłok. Denne o kształtach robakowatych (ryc. 168D). Staw między 5 a 6 segmentem odwłoka. Pierwsze 2 segmenty odwłoka zrośnięte. Czułki I krótkie, złożone z mniej niż 10 członów. Czułki II dwugałęziowe. Odnóża krótkie.

449