501 2

1100 Hz. F3 od 1300 do 1800 Hz oraz F4 od 2000 do 2500 Hz. przy czym w przypadku niektórych spółgłosek nosowych odległości między kolejnymi formantami *ą jednakowe. Spółgłoski te charakteryzuje mała częstotliwość pierwszego furman-tu wynikająca z rezonansu jamy gardłowej oraz antyformanty (do 40 dB) o często* tliwości tym większej, im krótszy jest tor ustny.

Spółgłoski zwarte (wybuchowe) powstają w wyniku chwilowego zatrzymania powietrza w y dostając ego się z płuc w pewnym miejscu kanału głosowego i nagłym jego uwolnieniu i naleją do spółgłosek o typowo nieustalonych przebiegach. Zatrzymanie powietrza, nazywane zwarciem, trwa od 100 do 200 ms i w tym czasie (poza występującym niekiedy tak zwanym dźwięcznym zwarciem) nic następuje generowanie głosu. Uwolnienie, nazwane również płozją. trwa około 10-20 ms. po którym następuje tak zwana aspiracja (szum przypominający samogłoskę bezdźwięczną) lub afrykacja (szum przypominający głoskę łd lub /%/). Przy arty kulacji tych spółgłosek podniebienie miękkie jest uniesione do góry i kanał nosowy jest zamknięty. Podziału spółgłosek zwartych dokonuje się zazwyczaj na podstawie sposobów przy mknięcia jamy ustnej. Dlatego też można mówić o spółgłoskach zwartych wargowych (na przykład /p/ w pas lub Ib! w bas), zębowych (na przykład ł\J w loen lub /<!/ w dom), dziąsłowych (na przykład A/ gdy deklamujemy trzeba), pod-nicbicnnych (na przykład AJ w kino lub /i/ w giąć), czy też krtaniowych, w których zwarcie wytwarzają więzadla głosowe (na przy kład /o/ w ojciec, /a/ w as).

Spółgłoski zwarte przedstawia się parami przeciwstawiając dź.w ięczncj (z udziałem periodycznej składowej związanej z tonem krtaniowym) bezdźwięczną (na przykład łbł i /p/). Choć w obrębie każdego z tych typów spółgłoski zwarte różnią się pomiędzy sobą pbzją oraz częścią szumową, zasadnicze różnice objawiają się w przebiegach formantów sąsiednich samogłosek i szczegółowej analizy parametrów tych spółgłosek nic dokonuje w oderwaniu od sąsiednich głosek. Przykłady spektrogramów spółgłosek !\J przedstawiono na ryc. 15.32. Na rycinie widać momenty zwarcia oraz plozji. Widać również charakterystyczne ugięcia formantów samogłoski /a/ poprzedzającej Dd i następującej po /k/.

Spółgłoski zwarto-trące łączą w sobie zasadnicze cechy spółgłosek zwartych (zwarcie, płozja. afrykacja-aspiracja) oraz spółgłosek trących. Wytwarzanie tych spółgłosek polega na chw ilowym zwiększeniu ciśnienia pow ictrza w pewnej części zamkniętego kanału głosowego i następnie nagłym jego uwolnieniu. Jednak uwolnione powietrze nie wypływa swobodnie przez otwarty kanał głosowy, jak to ma miejsce w przypadku spółgłosek zwartych, ale przepuszczane jest przez przewężenie pewnego miejsca kanału głosowego, prowadzące do generowania szumu. W spółgłoskach zwarto-trących czas trw ania części szumowej jest znacznie krótszy (zwykle kilka razy) niż w spółgłoskach trących. Miejsce przewężenia kanału głosowego pozwala zaklasyfikować sześć polskich spółgłosek zwarto trących do zębowych (na przykład As/ w praca lub /dz/ w sadze), dziąsłowych (na przykład /l// w płaszczyk czy /dj/ w móżdżek), oraz d/iąslowo-śródjęzykowych (na przykład /ci/ w ciało czy /dzi/ w działo).

Wypowiadanie spółgłosek bocznych związane jest z zamknięciem centralnej części kanału głosowego, przez co wydostające się z ust powietrze przepływa

501